سقط جنین ارادی یکی از پیامدهای روابط جنسی بدون برنامه ریزی است که معمولاً زنان اولین قربانیان آن هستند. ارقام مرگ زنان در اثر سقط های غیر بهداشتی بسیار بالاست. شیوع سقط جنین های ارادی میان زنان ایران حاکی از آن است که می توان به این پدیده به عنوان مسأله ای اجتماعی نگریست که علی رغم منع قانونی و عرفی، زنان در برابر حاملگی های ناخواسته و بدون برنامه ریزی بدان مبادرت می ورزند و پیامدهای آن نیز شامل حال زنان می شود.
سقط خودبخودی فرآیندی طبیعی است که در بارداری ناموفق پیش می آید. اما سقط القا شده ممکن است به علت استفاده از دارو و یا دیگر مواد یا عمل جراحی که باقی مانده محتویات رحمی را پاک سازی می کند اتفاق افتد. برای دو سوم از زنان جهان سقط جنین قانونی میسر است. با این حال برخی کشورها همچنان از قوانین محدود کننده سقط استفاده می کنند. سقط های انتخابی شامل سقط هایی هستند که بنا بر درخواست و تقاضای زن بدون وجود داشتن مشکل عمده ای در مادر و جنین صورت می گیرد. در واقع سقط هایی که به ظاهر ساده، اما دارای عوارض جسمی و روانی گسترده ای هستند و کم نیستند خانواده هایی که به نوعی در آن درگیر هستند عموماً دو گروه از زنان اقدام به سقط های انتخابی (غیر قانونی ) می کنند یک دسته زنانی که حاملگی شان خارج از عرف جامعه است و دسته ی دوم زنانی که ازدواج رسمی کرده اند اما از نظر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی هنوز شرایط بچه دار شدن را ندارند و یا اینکه به دلیل شکست برنامه های تنظیم خانواده مجدداً دچار فرزند شده اند در حالی که به تعداد کافی بچه دارند. سقط های الکتیو سقط هایی است که قانونی نبوده در نتیجه، افراد از راههایی به جز از راه های معمول و مجاز جامعه به این امر مبادرت می ورزند، سقط هایی که جزء اقدامات حادثه انگیز محسوب شده و عوارض جسمی مختلفی را برای زن به دنبال داشته و حتی ممکن است منجر به مرگ مادر شوند. هنگامی که زنان از طریق غیر قانونی درصدد ختم حاملگی بر می آیند ناگزیر به افراد سودجویی مراجعه می کنند که با گرفتن هزینه ای سقط عمدی را در مکان های غیر بهداشتی انجام می دهند، مکان هایی که عمدتاً مطب های غیر بهداشتی، زیر زمین و یا بیمارستان های بدون امکانات کافی است که نهایتاً این عمل می تواند عوارض جسمی متعددی را برای مادر به دنبال داشته باشد، سقط های انتخابی ممکن است در برخی از زنان عارضه ای به دنبال نداشته باشد اما در عده ای به جا بگذارد، عوارضی چون، عفونت، سوراخ شدن رحم، سوراخ شدن روده، آمبولی، کورتاژهای ناقص و به دنبال آن خونریزی های شدید و یا حتی احتباس جفتی و ... که البته از بارزترین عارضه ی این عمل، عفونت است چرا که عموماً در مکان و شرایط غیر بهداشتی انجام می شود. انجام سقط، استرس شدید و مداومی در خانواده ها بویژه در زنان ایجاد می کند؛ استرسی که یکی از دلایل شدت آن انجام این عمل در مکان هایی چون زیر زمین، بیمارستان های بدون امکانات و مکان های مخروبه است. این عمل می تواند با خونریزی و مرگ و میر همراه باشد و طبق نظر روانشناسان استرس حادی را تولید می کند که به مدت حداقل یک ماه دوام دارد و چنانچه شخص زمینه ی استرس داشته باشد این قضیه به کابوس مادام العمر وحشتناکی تبدیل می شود، حالتی که شخص احساس می کند تا مرز مرگ رفته و سپس برگشته است، که در نهایت می تواند زندگی طبیعی وی را تحت تأثیر قرار دهد، علاوه بر این با عوارضی چون احساس گناه و افسردگی مواجه می گردد، افسردگی حداقل شش ماه فرد را درگیر می کند و همراه با دیگر عوارض، این ضایعه نهایتاً سبب تغییر روابط فرد با سایر افراد خانواده و جامعه می گردد، گفته می شود چنانچه شوهری خواهان سقط جنین باشد و زن آمادگی این مسأله را نداشته باشد صدمات روحی حاصل از این قضیه بیشتر از زمانی است که زن خود رضایت به این امر داشته باشد.
فهرستی از عوارض مهم فیزیکی مرتبط با سقط جنین:
ـ مرگ: از جمله دلایلی که به مرگ های مرتبط با سقط جنین منجر می شود عبارتست از: خونریزی، عفونت، آمبولی، بیهوش و حاملگی های نابجای تشخیص داده نشده.
ـ سرطان دهانه رحم: زنانی که یک بار سقط انجام داده اند در مقایسه با زنانی که سقط انجام نداده اند بیشتر (2/3 برابر ) در معرض خطر نسبی سرطان های دهانه رحم (تخریب درمان نشده ی دهانه ی رحم ) قرار دارند و زنانی که دو بار یا بیشتر سقط انجام داده اند با خطر نسبی معادل 4/92 برابر روبه رویند.
ـ سوراخ شدن رحم: 2 تا 3 درصد زنانی که سقط جنین می کنند در معرض خطر سوراخ شدن رحم قرار دارند. بسیاری از این جراحات تشخیص داده نشده و درمان نشده باقی می مانند مگر این که معاینه ی لاپاراسکوپی توصیه و انجام شود، چنین معایناتی به ویژه هنگامی که سقط در مرکز غیر حرفه ای انجام می شود سودمند خواهد بود. خطر سوراخ شدگی رحم برای زنانی که قبلاً زایمان کرده اند یا هنگام سقط بیهوشی عمومی داشته اند افزایش می یابد. تخریب رحم ممکن است به عوارضی در بارداری های بعدی منجر شده و حتی به شکل مشکلاتی که محتاج هیسترکتومی اند ظاهر شود که خود بالطبع منجر به تعدادی از عوارض و صدمات دیگر می شود.
ـ پارگی های دهانه رحم: پارگی های مشخص دهانه رحم که نیازمند بخیه زدن هستند. در حداقل 1 درصد سقط های سه ماهه اول رخ می دهد. پارگی های کوچک تر یا جراحات میکرو که درمان نمی شوند نیز در دراز مدت به تخریب سیستم باروری منجر می شوند. تخریب پایدار دهانه رحم متعاقب سقط ممکن است به شل شدگی دهانه رحم، زایمان زودرس و عوارض زایمان منجر شود،
ـ جفت سر راهی: سقط جنین خطر جفت سر راهی در بارداری های بعدی را 7 تا 15 برابر بیشتر می کند(که خود تهدید کننده ی زندگی مادر و بارداری خواسته است).
ـ تشکیل غیر طبیعی جفت به علت تخریب رحمی، خطر بدشکلی های جنینی، مرگ قبل از زایمان و خونریزی بیش از حد طی زایمان را افزایش می دهد.
ـ نوزادان معلول در بارداری های بعدی:سقط جنین با تخریب رحمی و دهانه ی رحم همراه است که خطر زایمان زودرس، عوارض زایمان و تشکیل غیر طبیعی جفت در بارداری های بعدی را افزایش دهد. این عوارض از جمله علل منجر به معلولیت در بین نوزادان است.
ـ حاملگی نابجا: سقط به طور ویژه احتمال حاملگی های نابجا را افزایش می دهد. حاملگی های نابجا، خود تهدید کننده ی زندگی بوده و ممکن است منجر به کاهش باروری گردد.
ـ بیماری التهابی لگن( PID بالقوه بیماری تهدید کننده ی زندگی بوده و ممکن است به افزایش خطر حاملگی نابجا و کاهش باروری منجر گردد. 23 درصد از زنانی که در زمان سقط، عفونت کلامیدیا دارند طی 4 هفته دچار PID می شوند. مطالعات نشان داده است که 20 ـ 27 درصد متقاضیان سقط جنین دارای عفونت کلامیدیا هستند. تقریباً 5 درصد بیمارانی که عفونت کلامیدیایی نداشته اند. طی 4 هفته پس از سقط سه ماهه ی اول دچار PID می شوند.
ـ اندومتریوز: زنان نوجوان 2/5 برابر زنان 20 ـ 29 ساله مستعد دچار شدن به اندومتریوز متعاقب سقط هستند.
ـ عوارض آنی: تقریباً 10 درصد از زنانی که سقط ارادی انجام می دهند از عوارض آنی رنج می برند که تقریباً 1/5 درصد آنها تهدید کننده ی زندگی است. از شایعترین عوارض بیهوشی شامل توهم، هموراژی، جراحت دهانه ی رحم و شوک اندوتوکسیک است. شایع ترین عوارض جزئی عبارتند از : عفونت، خونریزی و تب، سوختگی درجه 2، درد مزمن شکمی، استفراغ و اختلالات معدی روده ای و حساسیت RH
ـ افزایش خطر برای نوجوانان: نوجوانان که حدود 30 درصد تمام سقط ها مربوط به آنان است، نیز در معرض خطر بسیار بالایی از عوارض مرتبط با سقط می باشند که هم در مورد عوارض آنی و هم در مورد تخریب دراز مدت باروری صدق می کند.
ـ خطر فزاینده ی مشارکت در عوامل خطر سلامتی: سقط به طور ویژه با رفتارهای پرخطر (سیگار کشیدن، استعمال مواد مخدر و ... ) و اختلالات تغذیه ای ارتباط دارد که همگی مسبب افزایش عامل های مخاطره برانگیز سلامت اند.
بنابراین آموزش مردم در زمینه بهداشت باروری و خطرات ناشی از سقط غیر ایمن، ارایه ی خدمات و مشاوره ی تنظیم به خانواده ها، کسب اطمینان از دسترسی خانواده ها و حساس کردن آنها به خدمات تنظیم خانواده آموزش کارکنان دلسوز، کسب اطمینان از کیفیت مناسب خدمات برای درمان و برخورد با عوارض ناشی از سقط در نظام ارایه ی خدمات بهداشتی ـ درمانی، برقراری، نظام ارجاع برای دریافت خدمات جامع بهداشت باروری برای تمام زنانی که حداقل یکبار سابقه ی سقط جنین داشته اند و بالاخره بازنگری و اصلاح قوانین و سیاستها برای حمایت از بهداشت باروری و بهبود دسترسی زنان به خدمات تنظیم خانواده و سایر خدمات حمایتی مرتبط با بهداشت و سقط جنین از راهکارهای کاهش سقط جنین در دنیا خواهد بود
منبع: نشریه پیام پزشک، شماره 60.