این مقاله با رویکرد تحلیلی به بررسی رابطه رضامندی زناشویی می پردازد. با ثبات هیجانی. با توجه به هدف پژوهش، 110 نفر از دانش پژوهان مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قدس ره با روش تصادفی خوشه ای انتخاب و دو پرسش نامه ی رضامندی زناشویی اسلامی و پرسش نامه پنج عاملی شخصیتی NEO- FFI توسط آنان پاسخ داده شد. نتایج پژوهشی به کمک روش های آمار توصیفی و آمار استنباطی تجزیه و تحلیل گردید.
نتایج نشان می دهد که بین رضامندی زناشویی و ثبات هیجانی رابطه معناداری وجود دارد. این بدان معنا است که هر قدر نمره رضامندی زناشویی افراد بالا باشد، نمره روان آزرده خویی پایین بوده و افراد از ثبات هیجانی بالاتری برخوردار هستند.
حاصل پژوهش اینکه بین رضامندی زناشویی و ثبات هیجانی رابطه وجود دارد.
کلیدواژه ها:رضامندی زناشویی، ثبات هیجانی، مقیاس رضامندی زناشویی

مقدمه

کسی که ازدواج می کند انتظار دارد زندگی او با خوشبختی و رضایت همراه شده و از هر لحظه زندگی خود لذت ببرد. از این رو، آنچه از خود ازدواج مهم تر است، موفقیت در ازدواج یا رضامندی در بین زوجین است. (1)رضامندی زناشویی وضعیتی است که در آن زن و شوهر از ازدواج با یکدیگر و با هم بودن احساس شادمانی و رضایت دارند. (2) برخی دیگر از تعاریف برونداد ناشی از مجموعه ای از عوامل نظیر حل تعارض موفقیت آمیز، یا موفقیت در فعالیت های مرتبط با شادکامی در فرآیند ازدواج را به عنوان تعریف رضامندی زناشویی عنوان می کنند. (3)
رضایت زناشویی فرایندی است که در طول زندگی زوجین به وجود می آید؛ زیرا لازمه ی آن، انطباق سلیقه ها، شناخت ویژگی های شخصیتی، ایجاد قواعد رفتاری و شکل گیری الگوهای مراوده ای است. (4)به نظر می رسد، زوجین دارای رضامندی و سازگار در حیطه های مختلف زندگی، با همدیگر توافق دارند. این چنین زن و شوهرهایی از نوع و سطح روابط کلامی و غیرکلامی شان راضی اند، روابط جنسی شان را لذت بخش و ارضا کننده می دانند، پایبندی های مذهبی مشترکی دارند، مسائل مالی شان را به خوبی برنامه ریزی و مدیریت می کنند، در تعارض و اختلاف نظرها، مصلحت زندگی و خانواده را بر مصلحت خود ترجیح داده و از انعطاف پذیری بالایی برخوردارند، از نوع و کیفیت گذران اوقات فراغت و رفت و آمد با اقوام و دوستان رضایت دارند و نهایتاً، در تعداد و نوع تربیت فرزندان با هم اشتراک نظر دارند.
آمار روزافزون طلاق، خشونت خانوادگی و اختلافات خانوادگی نشانگر آن است که رضایت زناشویی به آسانی قابل دستیابی نیست. (5)باتوجه به این مسئله که نارضامندی زناشویی و طلاق موجب بروز اختلال های جسمانی و روانی زوجین شده، (6)می تواند موجبات بزه کاری فرزندان را فراهم آورد (7)و در نهایت، از جانب خانواده های ناسالم، جامعه نیز آسیب خواهد دید، همه این امور محقق را وادار می کند تا در پی کشف مؤلفه های رضامندی زناشویی بوده، تا بتواند عوامل آن را شناسایی کند.
کارشناسان امور خانواده عوامل مختلفی را برای پربارسازی رابطه زناشویی و رضایت از زندگی زناشویی مطرح می کنند. برای مثال، رایان (1981)و شلینگر(1982)مؤلفه هایی چون رضایت از میزان عشق و علاقه، دوستی ها، ارضای جنسی، زمان صرف شده در خانه با بچه ها، کمک به همسر در خانه، دوستان و رفتار خویشان و بستگان، احترام متقابل، اعتماد، عشق، توجه، وفاداری و ارتباط متقابل را به عنوان عوامل مهم رضامندی نام می برند. (8)
یانگ (1991)و نلس (1991)نیز مؤلفه هایی همچون تفاهم در اهداف زندگی و نگرش های اخلاقی زن و شوهر، ارتباط با خویشان سببی و دوستان، قدردانی و حمایت ازهمسر را از جمله عوامل رضامندی زناشویی تلقی می کنند؛ همچنین کاسلو و دیگران (1994) معتقدند:زن و شوهرهایی که حسن تعلق و وابستگی شدید به هم دارند، از میزان رضامندی زناشویی بالایی برخوردار می باشند. (9)ایشان در تحقیقات دیگرخود به این نتیجه رسیدند که بالاترین رضایت زناشویی در بین زوجینی بود که در زمینه ی فلسفه ی زندگی، تصورات آنها از رضایت در روابط جنسی، میزان وقتی که با هم می گذرانند و چگونگی گذراندن اوقاع فراغت با هم همگن بودند. (10)موریس و کارتر (2000)عواملی چون ویژگی های شخصیتی، بازخوردها، انتظارات، رابطه جنسی و الگوهای ارتباطی راازجمله عوامل مؤثر بررضامندی زناشویی می دانند. (11)
برخی پژوهش های ایرانی همچون آقا محمدیان شعرباف و همکاران(12)نشان داد که مؤلفه هایی چون میزان همکاری، واکنش های هیجانی، رابطه ی خانوادگی با خویشان همسرودوستان، رابطه ی فردی باخویشاوندان خود، وضعیت اقتصادی و مدیریت امور مالی، رابطه ی جنسی، چگونگی گذران اوقات فراغت و باورهای اخلاقی و مذهبی وعمل به آنها، آداب و سنن اجتماعی، ارضای عاطفی، تفاهم فکری و شناختی، میزان تحصیلات و زیبایی، ازجمله عوامل مؤثر براستحکام و رضایت اززندگی زناشویی محسوب می شود.
باتوجه به این عوامل، محققان ابعاد رضامندی ونارضامندی زناشویی رادرحوزه های گوناگون شناسایی و طبقه بندی کرده اند. برای مثال، لاندیس ابعاد رضامندی و نارضامندی را درشش حوزه، سیسون در نُه حوزه، مس در ده حوزه، توراج در پنج حوزه و کان وی در ده حوزه طبقه بندی کرده اند. (13)موضوعات اخیرعوامل مؤثربر رضامندی را درچارچوب یافته های تجربی و عقلی نشان می دهد. با توجه به اینکه مذهب امروزه به عنوان یک مؤلفه اصلی درزندگی انسان مطرح است، به عنوان شواهد نقلی و وحیانی چه عواملی را می توان دراین زمینه مؤثر دانست؟
متون دینی مؤلفه های مؤثری را در این زمینه ارایه می دهند. برای مثال، یکی ازمؤلفه های رضامندی زناشویی در متون دینی، نقش هایی است که هر یک از زوجین باید ایفا کنند.
قرآن کریم نقش اصلی مرد را قوام بخشی به زندگی می داند. «الِّرجالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّساءِ . . . »(نساء: 34)این قوام بخشی بیشتر دردو حوزه تامین معیشت زندگی (34/ نساء)و حسن معاشرت و ارضای نیازهای عاطفی همسر«عاشِروُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ»(نساء: 19) نمود پیدا می کند. همچنین قرآن کریم و متون روایی نقش اصلی زن را در زندگی، مهرورزی به شوهر و خانواده می داند. (14) «وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً»(روم: 21) . نقش مهرورزی در خانواده، چنان با اهمیت است که حضرات معصومان علیهم السلام سفارش می کنند که زنانی را به همسری برگزینید که«ودود» باشند. «ودود»به کسی گفته می شود که محبتش را به شوهرش علنی کرده، او را خیلی دوست می دارد. (15)
ارتباط کلامی و غیرکلامی زوجین، یکی دیگر از مؤلفه های تقویت و استحکام خانواده است. در زمینه ی رفتار کلامی می توان به مواردی از قبیل عدم پرخاشگری کلامی و نرمی بیان (16)و فراخوانی یکدیگر به نام های خوب و القاب زیبا (17)اشاره کرد. ابراز احساسات، (18)مصافحه کردن، (19)هدیه دادن به همدیگر، (20)سلام کردن، (21)ومواردی از این قبیل می تواند به پرباری روابط زوجین کمک کند.
ازمتون دینی، مؤلفه های دیگری را از جمله پایبندی های مذهبی زوجین، حل اختلاف و تعارض، ارضای نیاز جنسی، مدیریت اقتصادی خانواده، صفات شخصیتی، تفریح و اوقات فراغت خانواده، رفت و آمدهای فامیلی و تولید فرزند و فرزندپروری را به عنوان مؤلفه های تقویت کننده روابط زناشویی و رضامندی زناشویی استخراج کرد.
نقش هیجان، به عنوان یکی از ابعاد زیستی- روان شناختی انسان درزندگی زناشویی حایز اهمیت است. دراین میان، ثبات یابی ثباتی هیجانی به عنوان یک خصیصه در گستره ی شخصیت، می تواند حوزه ی مهمی از مسائل مربوط به روابط خانوادگی را در قالب روابط عاطفی بین فردی، روشن کند. موضوعی که کمتر درپژوهش ها به آن پرداخته شده است. ثبات هیجانی عبارت است از:رشد یافتگی هیجانی، پایدار بودن از نظر هیجانی، آرام و واقع نگر بودن درزندگی، نبود خستگی عصبی و داشتن آرامش. (22)
تحقیقات نشان می دهد که رگه های هیجانی منفی نظیر تکانش گری، بی ثباتی هیجانی، ترسو بودن و افسردگی، پیش بینی کننده سازگاری زناشویی می باشد. هرچه سازگاری ضعیف تر باشد، رضامندی نیز پایین خواهد بود. (23)پژوهش های مختلفی تاثیرعامل شخصیتی روان آزرده خویی را در زندگی زناشویی مورد بررسی قرار داده اند. ازجمله این پژوهش ها می توان به پژوهشی که کلی و کانلی (1987)انجام داده اند اشاره کرد. این پژوهش به صورت طولی و در خلال سال های 1930 تا 1980 در مورد 300 زوج صورت گرفت. بر اساس تحلیل های آماری، قوی ترین عامل پیش بینی کننده موفقیت زندگی حتی پیش ازازدواج، عامل ثبات هیجانی یا به عبارت دیگر، سطح نوروزگرایی در چارچوب مؤلفه های شخصیت بود که می تواند مهم ترین عامل پیش بینی کننده طلاق و یا شکست در زندگی باشد. (24)
نتایج تحقیق بوچارد، لوسیرو سابورین، (25) که بر روی 446 زوجی که پرسش نامه 5 عاملی را پر کرده بودند انجام گرفت، نشان داد که روان آزرده خویی پیش بینی کننده قابل توجهی برای رضامندی زناشویی هم برای زنان و هم برای مردان است.
تحقیقات ترمن، کارنی وبرادبری، کاگلین، هوستون و هوتس و روبینز، کاسپی و مافیت نشان داد که روان آزرده خویی با رضامندی زناشویی رابطه دارد. (26)همچنین تحقیقات دیگری نیز از جمله آدن 1947، زتمین و ماریا، (27)آلوجا، باریو و گارسیا، (28) دانیلان، کانگر و برنیت، (29)بنتلر ونیوکمب، بوث، کرداک و جست وگیلبریت، لوسیر و سابورین (30)نشان دهنده تاثیر منفی روان آزرده خویی یا همان بی ثباتی هیجانی بر زندگی زناشویی و تاثیر مثبت پایداری هیجانی بر زندگی زناشویی می باشد. گزارش اخیر راگ نیز بر همین یافته ها تاکید دارد.
در ایران نیز نتایج پژوهش عبدالله زاد نشان داد که بین مؤلفه روان آزرده خویی شخصیت در آزمون NEO-FFI و رضایت زناشویی رابطه منفی وجود دارد. (31)
روان شناسان این عامل را در کنار عوامل دیگر شخصیتی در پرسش نامه های خود گنجانده اند. به برای مثال، کتل سومین عامل از عوامل شانزده گانه شخصیت را به این رگه اساسی-پایداری و ناپایداری هیجانی- اختصاص داده و آن را با عامل (C)مشخص کرده است. وی دربازنگری آزمون خود، معنای این عامل را در شکل منفی (نمره ی پایین)تحت عنوان شخصیت واکنشی و در حالت اشباع شده مثبت(نمره ی بالا)شخصیت با ثبات هیجانی معرفی کرده است و پایداری هیجانی را به«قدرت من»نسبت داده است. (32)
به عقیده کتل، فردی که دارای این خصوصیت می باشد، پخته با واقعیت شکل یافته و آرام می باشد. درمقابل ثبات هیجانی پایین و تغییرپذیری است که فرد با این خصوصیت به آسانی برآشفته می شود. (33)
به اعتقاد آیزنک، که این عامل را در پرسش نامه خود با بعد روان آزرده خویی-ثبات هیجانی عنوان کرده، فردی که دارای ویژگی نورزگرایی است به آسانی از اشیا واشخاص کسل می شود، ازموقعیت خود، خانواده خود، محدودیت های زندگی و سلامت خویش ناراضی است، افراد در مقابل این موقعیت ها، با تظاهرات نوروزگرایی عمومی به شکل هراس، اختلالات روان تنی، اختلال خواب و توام با رفتارهای هیستریکی و وسواس پاسخ می دهد. (34)افراد روان آزرده معمولاً مضطرب، افسرده با احساس های گناه، عزّت نفس پایین، عصبی (تنیده)غیرمنطقی، خجالتی و کمرو، دمدمی و هیجانی اند و دردهای بدنی مانند سردرد، ناراحتی معده، سرگیجه و غیره و حالت خلقی ناپایداری دارند. (35)
یکی ازعوامل پنج گانه پرسش نامه neo ، عامل روان آزرده خویی است که مک کری و کوستا، آن را با عنوان عامل (N)معرفی می کنند. این افراد، دمدمی وبیش ازحد حساس بوده و ازبسیاری از جنبه های زندگی رضایتی ندارند. در این افراد، سطح بالایی از هیجان منفی و دوره هایی از پریشانی روان شناختی دیده می شود. این افراد معمولاً عزّت نفس پایینی دارند و ممکن است عقاید و انتظارات غیرواقعی نیزداشته باشند. آنها همواره نگرانند و معمولاً درباره خود و برنامه آینده احساس عدم امنیت می کنند. دوستان و همسایگان این افراد، آنها رامضطرب، مسئولیت پذیر، با دلشوره زیاد و درمقایسه با افراد عادی، آسیب پذیر معرفی می کنند.
این افراد معمولاً مضطرب، بیمناک و مستعد همگرایی می باشند و معمولاً نسبت به دیگران عصبانی می شوند. ولی دوره های ناخشنودی آنها مانند دیگران است. شرم یا خجالت در مواجهه با غریبه ها، اغلب برای این افراد یک مسئله است. این افراد درکنترل سائق ها و امیال خود موفقند، ولی درمقابله با فشار روانی موفقیت چندانی ندارند. (36)
عامل روان آزرده خویی تحت تاثیر مداخله های درمانی قابل تغییر است. آیزنک و آیزنک (37)معتقدند برای حذف یا کاهش رفتارهای نوروتیک، شرطی سازی تقابلی از کارایی بالایی برخوردار است. بااستفاده ازاین روش، که در آن فرد باید یک پاسخ جدید را که قبلاً ازرفتار دیگری بیرون کشیده شده است، در مقابل محرک شرطی بیاموزد و فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک، که عامل واکنش هیجانی است، باانجام فعالیت های لذت بخش که سیستم عصبی پاراسمپاتیک را درگیر می سازد، کند می شود. بدین ترتیب، پاسخ هیجانی در ارتباط باموقعیت های مورد نظر حذف می شود.
حساسیت زدایی منظم، ‌(38)استفاده از روش رفتار درمانی عقلانی-هیجانی الیس، (39) درمان آموزش تنش زدایی به همراه آرام سازی سبک زندگی(40)وآموزش تنش زدایی توحیدی با گرایش مذهبی(41)ازجمله مداخله هایی است که می تواند عامل پایداری هیجانی را در افراد افزایش دهد.
با توجه به تحقیقات اندکی که درزمینه ثبات هیجانی انجام شده و این را به عنوان محور اصلی پژوهش قرار داده است، مسئله اصلی این پژوهش این است که آیا ثبات هیجانی به عنوان یک مؤلفه شخصیتی، که در چارچوب آزمونی مانند تست پنج عاملی قابل سنجش است، می تواند با رضایت زناشویی، آن گونه که در دین اسلام مؤلفه های آن تعیین شده است، رابطه داشته باشد؟ به عبارت دیگر، اگر ثبات هیجانی عاملی است شخصیتی، که بسیاری از مؤلفه های نورزگرایی عمومی را تبیین می کند واگراین عامل بر اساس پژوهش های انجام گرفته با رضایت زناشویی رابطه دارد، آیا عوامل مذهبی رضایت زناشویی می تواند با این عامل رابطه معنادار داشته باشد؟ بنابراین، مسئله اصلی این پژوهش، رابطه رضامندی زناشویی براساس مؤلفه های دینی، با ثبات هیجانی به عنوان یک عامل نگهدارنده زندگی زناشویی می باشد.

روش تحقیق

تحقیق حاضر، پژوهشی توصیفی ازنوع همبستگی است. دراین پژوهش، جامعه آماری مشتمل برکلیه دانش پژوهان مرد متاهل دارای 20 تا 50 سال مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قدس ره در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد 86-87 می باشد که حداقل یک سال از ازدواج آنها گذشته باشد.
با توجه به ماهیت پژوهش حاضر، که از نوع همبستگی می باشد، 110 پرسش نامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. این تعداد به عدم عودت برخی از پرسش نامه ها و ناقص بودن تعدادی دیگراز بین 200 پرسش نامه توزیع شده به دست آمده است.
روش نمونه گیری در این پژوهش، نمونه گیری تصادفی خوشه ای بوده است. بدین منظور، ابتدا از بین 12 رشته تحصیلی فعال، 5 رشته تحصیلی اقتصاد، مدیریت، علوم تربیتی، کلام و دین شناسی و روان شناسی به صورت تصادفی انتخاب و سپس، از بین کلاس های موجود در این رشته ها، در دو سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد، 10 کلاس به صورت تصادفی انتخاب گردید. وبدین ترتیب، کل افراد کلاس ها- 200 نفر بوده- نمونه پژوهش حاضر را تشکیل دادند. آنگاه با مراجعه به کلاس ها و ارائه توضیح راجع به پرسش نامه و پژوهش برای رعایت حقوق ایشان در حفظ اسرار و جلب رضایت آنها، از ایشان خواسته می شود تا در انجام این پژوهش همکاری نمایند. از بین ایشان، پرسش نامه 110 نفر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. از مشخصات کسانی که پرسش نامه را عودت ندادند، اطلاعاتی در دست نیست.

ابزار

1. پرسش نامه رضامندی زناشویی براساس معیارهای اسلامی:این پرسش نامه، دارای پنجاه بُعد و ده مؤلفه می باشد که میزان رضایت اززندگی زناشویی را می سنجد. مؤلفه های این پرسش نامه ارتباط کلامی و غیرکلامی، (42)پایبندی های مذهبی، (43)حل تعارض، (44)مدیریت مالی، (45)روابط جنسی، (46)فعالیت های اوقات فراغت، (47) مسائل شخصیتی، (48)فرزندان وفرزند پروری، (49)نقش زن و مرد، (50)صله ارحام می باشد. این مؤلفه ها از طریق تحلیل متون دینی در حوزه قرآن کریم و روایات ائمه ی معصومان علیهم السلام به دست آمده است. اعتبار پرسش نامه رضامندی زناشویی، از طریق دو نیمه سازی، 0/81 وثبات درونی(آلفای کرونباخ) 0/87 به دست آمده است. همچنین برای محاسبه روایی محتوایی، پرسش نامه رضامندی زناشویی اسلامی، به دو نفر ازمتخصصان خانواده درمانی ارائه شده و ازایشان خواسته شد نظرخود را درباره ی اینکه این سؤالات تا چه میزان می تواند رضامندی زناشویی را بسنجد، در قالب مقیاس لیکرت بیان کنند. روایی محتوایی آزمون با استفاده از روش همبستگی اسپیرمن در حدود 0/90 به دست آمده است. همچنین روایی وابسته به ملاک از نوع همزمان نیز با استفاده از تست معادل آمده است. همچنین روایی وابسته به ملاک از نوع همزمان نیز با استفاده از تست معادل به دست آمد. برای بررسی این نوع روایی، ضریب همبستگی میان نمره کل آزمون مذکور، بانمره کل پرسش نامه رضامندی زناشویی انریچ محاسبه شد، و ضریب همبستگی 0/726 در سطح معناداری کمتر از 0/01 به دست آمد. نتایج نشان دهنده این است که پرسش نامه رضامندی زناشویی اسلامی از اعتبار و روایی بالایی برخوردار است. (51)
2. پرسش نامه neo-ffi:کوستا و مک کری در سه مرحله ساخت و تجدید نظر آزمون، پرسش نامه ای را تنظیم کرده اند که به پرسش نامه تجدید نظر شده ی شخصیت NEO-PI) -R)شهرت دارد که پنج عامل اصلی در شخصیت را می سنجد. آنان ابتدا بر سه عامل شخصیت، یعنی روان آزرده خویی، برون گرایی و گشودگی به تجربه تاکیده کرده و عنوان پرسش نامه شخصیت NEO را انتخاب کردند. درادامه، توافق گرایی و با وجدان بودن را نیز به آن افزودند. (52) همچنین ضریب آلفای این پرسش نامه، در عوامل مختلف تست بین 0/86-0/95 می باشد. (53)
کوستا و مک کری، تلاش های دیگری نیز در راستای استفاده بیشتر وبهینه تر ازتست انجام داده اند. یکی از این تلاش ها، تهیه خلاصه شده و اعتباریابی آن است. این تست برای آزمودنی هایی که وقت زیادی ندارند، یازمانی که اطلاعات کلی نیازمندیم مفید است. این تست دارای 60 بُعد بوده و پنج صفت اصلی را مورد سنجش قرار می دهد و برای هر عامل 12 بعد طراحی شده است. هر بعد بر حسب پاسخی که دریافت می کند، از 0 تا 4 نمره گذاری شده است. لازم به یادآوری است برای اجرای این تست، باید افراد بالای هفده سال سن داشته باشند. درپژوهش امانی، خداپناهی و حیدری(54)با استفاده از روش همسانی درونی نتایج آلفای کرونباخ برای هریک ازابعاد توافق پذیری، با وجدان بودن، برون گرایی و گشودگی به تجربه به ترتیب 0/55، 0/79، 0/66، 0/84، 0/54 به دست آمد. همچنین گروسی فرشی (55)بااستفاده از روش همسانی درونی نتایج آلفای کرونباخ برای هریک از ابعاد روان آزردگی، برون گرایی، گشودگی به تجربه، توافق پذیری، با وجدان بودن به ترتیب 0/86، ، 0/73، 0/56، 0/68، 0/87 به دست آورده است. روایی این آزمون از همبستگی بین دو شکل گزارش شخصی (S)وشکل ارزیابی مشاهده گر(r) استفاده شده است که حداکثر همبستگی به میزان 66% درعامل برون گرایی وحداقل آن به میزان 0/45 در عامل توافق پذیری بود.

پی نوشت ها :

*کارشناس ارشد روانشناسی.
** عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس.
1. Bradbery, N,T. Fincham, D. F, , & Beach, R. s, Research on the nature and, determinants of marital satisfaction: A decade in review , Journal of marriage and family , 62,964- 980.
2. خدابخش احمدی و همکاران، «بررسی وضعیت ازدواج و سازگاری زناشویی در بین کارکنان سپاه»، طب نظامی، ش7، ص142.
3. Aluga. A, et al. , Personality, social values and marital saticfa as predictors of clinical and health psychology. 7(3و 725-737. )
4. خدابخش احمدی و همکاران، همان.
5. هاجر ترکان، مهرداد کلانتری، حسین مولوی، «بررسی اثربخش گروه درمانی به شیوه تحلیل تبادلی بر رضایت زناشویی»، خانواده پژوهی، ش8، ص403-383.
6. اندرو ساپینگتون، بهداشت روانی، ترجمه حمیدرضا حسین شاهی برواتی، ص301.
7. مجتبی حیدری، بررسی رابطه جهت گیری مذهبی و رضایت از زندگی زناشویی، ص80.
8. فریبا جلیلی، بررسی و مقایسه عوامل مؤثر در رضامندی زنان شاغل و خانه دار از زندگی زناشویی، ص38.
9. حمید شبانی حصار، رابطه بین پایگاه اقتصادی - اجتماعی زوجین با میزان رضامندی زناشویی، ص88.
10. خدابخش احمدی و همکاران، همان.
11. عبدالحکیم تیرگری، «هوش هیجانی و سلامت روان»، رفاه اجتماعی، ش14، ص102-85.
12. حمیدرضا آقا محمدیان شعرباف و دیگران، بررسی عوامل مؤثر در تحکیم خانواده و رضایت مندی زناشویی در چکیده مقالات همایش تقویت نظام خانواده و آسیب شناسی آن، ص18.
13. خدابخش احمدی و همکاران، همان.
14. سید محمدحسین طباطبایی، المیزان، ترجمه همدانی، ج16، ص250.
15. همان.
16. لقمان: 19؛ ط: 46.
17. محمدبن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج2، ص643.
18. محمدبن حسن حر عاملی، وسایل الشیعه، ج2، ص23.
19. محمدبن یعقوب کلینی، همان، ص183.
20. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج11، ص4568.
21. نور: 27 و 61.
22. ژاک کراز، بیماری های روانی، ترجمه محمود منصور و پریرخ دادستان، ص196.
23. Ciarrochi, Joseph et al. , Emotional lintalligence in everyday life.
24. Bee, H, Life span development.
25. Bouchard, Genevieve , et al ,. "personality and Marital Adjustment: Utility of the Five - Factor Model of personality" , Journal of marriage and the family , v61, N3, p. 651-660.
26. Donnellan, M. et al. , "The Big Five and enduring marriages" , Journal of research in personality, v38, p. 481- 504.
27. جواد ملازاده، بررسی ویژگی های شخصیتی در رابطه با عوامل تنیدگی زای زناشویی در زوج های در حال طلاق و سازگار، ص94 و 98.
28. Aluja. A. et al. , personality , social values , and marital saticfa as predictors of clinical and health psychology , 7(3) , p725.
29. Donnellan, M. et al. , "The Big Five and enduring marriages" , Journal of research in personality, v38, p. 481
30. C. f: Bouchard , et al ,. "personality and Marital Adjustment: Utility of the Five - Factor Model of personality" , Journal of marriage and the family , v61, N3.
31. ر. ک: حسن عبدالله زاده، بررسی رابطه صفات شخصیتی و رضامندی زناشویی در زوجهای شهر دامغان.
32. Craig,R. J. , Interpreting personality tests. Rows, Inc,
33. دوان شولتز، و سیدنی شولتز، نظریه های شخصیت، ترجمه یحیی سید محمدی، ص306.
34. ژاک کراز، همان.
35. جان پروین، شخصیت نظریه و پژوهش، ترجمه جوادی و کدیور، ص233.
36. همان.
37. پروین احتشام زاده، بررسی مقایسه سطح ثبات هیجانی بین دانشجویان زن متاهل و مجرد، ص65.
38. جرالد دیویسون و ماروین گلدفرید، رفتار درمانی بالینی، ترجمه احمد احمدی علون آبادی، ص114.
39. آلبرت الیس و رابرت هارپر، الیس، زندگی عاقلانه، ترجمه مهرداد فیروزبخت، ص58.
40. مسعود جان بزرگی، «ایجاد پایداری هیجانی بر اساس تلفیق آموزشی تنش زدایی تدریجی و مهارتهای آرام سازی سبک زندگی»، روانشناسان ایرانی، ش2، ص144-134.
41. Janbozorgi, M et al,. providing emotional stability through relaxation training, Eastern Mediterranean Health Journal, Vol. 15, No3.
42. Verbal and nonverbal communication.
43. Religious commitment.
44. Conflict resolution.
45. financial management.
46. sexual relationship.
47. Leisure activities.
48. personality issues.
49. children and parenting.
50. Man and woman role.
51. جعفر جدیری و مسعود جان بزرگی، «ساخت و اعتبار یابی مقیاس رضامندی زناشویی اسلامی»، روانشناسی و دین، ش8، ص58.
52. جان پروین، همان.
53. میرتقی گروسی فرشی، رویکردهای نوین در ارزیابی شخصیت، ص230 و 235.
54. فرزانه امانی و دیگران، «رابطه سبک اسناد با عوامل پنجگانه شخصیتی نئو در تعامل با جنس»، فصلنامه روانشناسی، ش40، ص406-390.
55. میرتقی گروسی فرشی، همان.

منبع: نشریه روان شناسی و دین شماره 11