کودکان با سرعت و الگوهای متفاوتی رشد می کنند: برخی حرف زدن را خیلی زود شروع می کنند؛ بعضی دیگر هم حتی قبل از اینکه بچه های همسن آنها بتوانند چهار دست و پا راه بروند، یاد می گیرند که ایستاده راه بروند. اما اگر به نظر می رسد که کودک شما در دوره ای از رشد، خارج از محدوده طبیعی قرار دارد، شما باید او را مورد ارزیابی رشد قرار دهید. در واقع، ارزیابی رشد یک ارزیابی ساخت یافته از میزان رشد کودک شما در حیطه های توانایی های فیزیکی، زبان، فهم و درک، مهارتهای اجتماعی و عاطفی است. یک متخصص ارزیابی رشد یا تیمی از متخصصین (که ممکن است شامل متخصص اطفال، متخصص زبان، متخصص شنوایی، متخصص کاردرمانی، روانشناس کودک، روانپزشک کودکان، و افراد دیگر باشد) می توانند این ارزیابی را انجام دهند.
متخصص یا تیم متخصصین، میزان رشد کودک شما را با میزان طبیعی رشد در سن او مقایسه کرده و مشکلات یا تاخیرهای تکاملی احتمالی را مشخص می سازند. در کل، شما باید به سوالات نسبتا فراوان و جزئی در مورد رشد، حرکات فیزیکی، رفتار، بازی ها و روابط متقابل کودک با اعضای خانواده و دیگر افراد و اشیا موجود در محیط پیرامون او، پاسخ دهید. همچنین کودک شما مورد یک سری آزمایشها قرار می گیرد که ممکن است شامل تستهای فیزیکی، شنوایی و بینایی، بررسی نحوه بازی کودک، و آزمونهای استاندارد (که از کودک می خواهند کارهای مشخصی را انجام دهد) باشند، و نهایتا نقاط قوت و ضعف او را مشخص می سازند. اگر مربی یا پزشک کودک شما توصیه کند که او را تحت ارزیابی رشد قرار دهید، شما ممکن است عصبانی شوید، بترسید یا حتی احساس گناه کنید. هیچ پدر و مادری دوست ندارند بشنوند که فرزندشان مشکلی دارد. نگرانی شما طبیعی است، اما به خاطر داشته باشید که این آزمونها، یک ارزیابی ساده از کودک شما هستند. این آزمونها به هیچ وجه برای تشخیص عیب یا بیماری کودک نیستند (هر چند ممکن است در انتها به شما پیشنهاد بدهند که کودک را برای بررسی ابتلا به بیماری یا مشکل خاصی، مورد معاینه دقیقتر قرار دهید) و همچنین نمی توان این آزمایشها را نشانه وجود یک مشکل جدی در کودک دانست. در بسیاری از موارد، این ارزیابی مشخص می کند که کودک کاملا طبیعی است، و احتیاج به درمان یا مراقبتهای اضافی ندارد. حتی اگر پزشک یا معلم کودک احتمال دهند که او به یک بیماری یا مشکل دچار شده است، ممکن است راهکارهایی را به شما پیشنهاد بدهند که با کودک خود در خانه تمرین کنید تا مشکل او برطرف شود. سعی کنید با فکر باز با این موضوع برخورد کنید، و به یاد داشته باشید که هدف نهایی این ارزیابی آن است که به کودک شما کمک کند تا رشدی سالم و طبیعی داشته باشد.
از کجا می توانم بفهمم که باید کودک را مورد ارزیابی قرار داد؟
متخصص اطفال در هر نوبت معاینه کودک، رشد او را مورد بررسی قرار می دهد. اگر او مشاهده کند که کودک شما در یکی از زمینه های رشد، تا حد زیادی از همسالان خود عقب مانده است، ممکن است شما را به یک متخصص رشد ارجاع دهد تا این آزمونها را انجام دهید.
البته شما هم به عنوان پدر یا مادر می توانید ضرورت انجام این آزمونها را تشخیص دهید. شما بهتر از هر کس دیگری فرزند خود را می شناسید و ممکن است اولین کسی باشید که یکی از نشانه های تاخیر در رشد را مشاهده کنید. پزشک در هر نوبت معاینه، تنها چند دقیقه را با کودک شما سپری می کند، پس به سادگی ممکن است از توجه به نشانه های ظریف و کوچک، غفلت ورزد. اگر شما در مورد یکی از نشانه های رشد (مثلا حرف زدن یا توانایی برداشتن و گرفتن اجسام) نگران هستید و پزشک شما در این مورد صحبتی نکرد، می توانید این موضوع را با او مطرح کرده و بخواهید که شما را به یک متخصص ارجاع دهد.
اگر کودکتان را به مهدکودکی می برید که پرسنل آن در زمینه رشد کودک آموزش دیده اند، مدیر مهد یا مربی کودکتان نیز می تواند پیشنهاد مراجعه به متخصص را مطرح کند.
خصوصیات یک ارزیابی رشد و تکامل خوب چیست؟
ارزیابی کودکان مختلف ممکن است کاملا متفاوت باشد زیرا کودکان و خانواده های آنها با یکدیگر بسیار متفاوتند. بهترین ارزیابی ها در زمینه بررسی سلامت جسمی و روحی کودکان ، مشخصات زیر را دارند:
• والدین و متخصصین به همراه یکدیگر در ارزیابی شرکت می کنند: شما در زمینه رفتارهای کودک خود متخصص هستید؛ پس باید در فرآیند ارزیابی، نقشی کلیدی داشته باشید. اطلاعات و نظرات شما برای تعیین وضعیت واقعی کودک، بسیار مهم و تعیین کننده هستند.
• ارزیابی باید توسط یک تیم (که می تواند شامل متخصص اطفال، متخصص شنوایی، روانشناس کودک، روانپزشک کودک، و دیگران باشد) انجام شود تا تصویری کامل از مهارتهای کودک به دست بیاید. اعضای تیم باید درک قابل قبول و مناسبی از فرآیند رشد کودک داشته باشند.
• کودک شما باید در چند جلسه و با حضور افراد مختلف مورد معاینه قرار گیرد. رفتار، فرآیندی بسیار پیچیده است. برای به دست آوردن تصویری دقیق و کامل از بازی، یادگیری، نحوه استدلال، حرکات، روابط متقابل و سایر ویژگیهای کودک، او باید در محیطهای مختلف مورد بررسی و آزمایش قرار گیرد. به عنوان مثال، رفتارهای او در زمانی که همراه شما است ممکن است با زمانی که در مهدکودک است یا زمانی که با خواهر و برادرهایش است، متفاوت باشد. یک تیم خوب ارزیابی، همه این موارد را مد نظر قرار می دهد.
• فرآیند ارزیابی باید نقاط قوت و نقاط ضعف کودک شما را مشخص سازد: رشد کودک، یک فرآیند پیچیده است و در یک ارزیابی خوب، باید فعالیت و عملکرد کودک در حیطه های مختلف (و نه تنها در یک یا دو موردی که به نظر می رسد او مشکل دارد) مورد بررسی قرار گیرد.
• نباید کودک را مجبور کرد که در طول آزمایش، از شما جدا شود؛ زیرا اگر کودک عصبی یا ترسیده باشد، نمی توان از او انتظار داشت که توانایی های خود را به بهترین شکل ممکن بروز دهد.
• ارزیابی باید مانند کمک کردن باشد. ارزیابی رسمی از رشد کودک، غالبا اولین گام در تعیین این است که آیا کودک شما به دخالت پزشکی یا درمان زودرس نیاز دارد یا خیر. اما پس از انجام آزمون، بسیاری از والدین می گویند که خود آزمون نیز بسیار مفید بوده است. در طول این فرآیند، باید احساس کنید که اطلاعات و دانش شما پیرامون کودکتان در حال افزایش است، پاسخ بسیاری از سوالات خود را در مورد رشد کودک خواهید گرفت و ایده های جدیدی در زمینه نحوه ارتباط برقرار کردن با کودکتان به دست می آورید. حتی ممکن است احساس آرامش پیدا کنید. هرچند مواجه شدن با یک مشکل احتمالی در مورد رشد کودک می تواند ناراحت کننده باشد، اما دانستن اینکه می توان این مشکل را تا حد زیادی برطرف کرد، یک گام بزرگ رو به جلو است.
چگونه می توانم مطمئن شوم که فرزندم، بهترین نتیجه ممکن را به دست آورده است؟
آمادگی قبلی برای ارزیابی و بازی کردن نقش وکیل مدافع کودک، دو کار مهمی هستند که شما می توانید انجام دهید تا از به دست آمدن نتایج دقیق و مناسب اطمینان حاصل کنید. در اینجا به چند نکته خاص اشاره می کنیم:
• در صورت امکان پدر و مادر (هر دو) باید در آزمونها حضور پیدا کنند. شما ممکن است اطلاعات یا ایده های متفاوتی داشته باشید که در اختیار متخصصان قرار دهید و همچنین می توانید یادداشتها و نکات آزمون را بعدا با یکدیگر در میان بگذارید تا مطمئن شوید که همه چیزهایی را که در طول آزمون رخ داده است، به درستی درک کرده اید. اطمینان حاصل کنید که کودک در زمان آزمون، سالم، سر حال و آرام است. مثلا اگر کودک ترسیده باشد، سرماخوردگی داشته باشد یا به عفونت گوش مبتلا شده باشد، نمی تواند بهترین نتایج ممکن را در آزمونها به دست آورد. سعی کنید برای پاسخ دادن به هر سوالی که ممکن است متخصصین رشد از شما بپرسند، آماده باشید.
• پس از پایان آزمون، بخواهید که یک گزارش کتبی از نتیجه آن به شما بدهند. در مورد هر چیزی که احتمالا نفهمیده اید، سوال بپرسید: خواه بخشی از خود آزمون باشد یا قسمتی از اصطلاحات به کار رفته در گزارش نهایی.
• اگر ارزیابی نهایتا به یکی از تاخیرهای رشدی اشاره کرد، بهتر است پیش از آغاز درمان یا مداخله پزشکی، نظر یک متخصص دیگر را نیز جویا شوید و یا یک بار دیگر آزمون ارزیابی رشد را انجام دهید. درمان ممکن است برای شما و کودکتان گران قیمت، زمان بر و طاقت فرسا باشد. پیش از آغاز درمان، اطمینان حاصل کنید که تشخیص مشکل یا بیماری، با دقت کافی صورت گرفته است.
• ارزیابی رشد را به طور دوره ای و در فواصل زمانی مناسب، انجام دهید. رشد کودکان بسیار سریع و با سرعت و الگوهای متفاوتی رخ می دهد، پس ارزیابی دوره ای آنها بسیار مهم است. کودک شما می تواند با رشد سریع، یکی از تاخیرهای رشدی خود را جبران کند و یا ممکن است تاخیرهای رشدی جدیدی در او رخ بدهند. نظارت دائمی، می تواند هرگونه تغییر را به سرعت تشخیص دهد.
