هدف این تحقیق بررسی رابطه ی دین داری با میزان شادمانی در بین دانشجویان است. برای انجام تحقیق حاضر، تعداد 756 دانشجو به روش نمونه گیری خوشه ای مرحله ای از بین دانشجویان دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه ی دو انتخاب شدند. سپس مقیاس عمل به باورهای دینی (معبد) و پرسش نامه شادمانی آکسفورد درباره ی آنها اجرا شد. پس از جمع آوری داده ها، فرضیه های تحقیق با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و آزمون t آزموده شدند. در نتیجه نشان داد که بین دین داری و میزان شادمانی رابطه ی مثبت و معنادار وجود دارد (p<0/01). رابطه دین داری و میزان شادمانی در بین دانشجویان مذکر قوی تر است؛ این رابطه در بین دانشجویان مجرد و متاهل متفاوت نیست. میزان دین داری افراد مؤنث از افراد مذکر بیشتر است؛ اما تفاوت معناداری بین میزان شادمانی آنها وجود ندارد. همچنین نتیجه ی تحقیق نشان داد افراد متاهل در مقایسه با افراد مجرد دین دارترند؛ اما بین میزان شادمانی آنها تفاوت معناداری وجود ندارد.
کلید واژه ها: دین داری، شادمانی، دانشجویان.

مقدمه

روان شناسی، بیشتر به دلیل تاریخچه ی آن، با عوامل بیماری زای ذهن انسان سرو کار داشته است؛ عواملی مانند: اضطراب، افسردگی، روان رنجوری ها، وسواس ها، پارانوئیا و هذیان ها. هدف محققان آن است که بیماران را از حالت منفی به طبیعی خنثی یا به گفته ی رواشناس دانشگاه پنسیلوانیا، مارتین سلیگمن، «از منفی پنج به صفر» برسانند. (1) در دهه های اخیر، تعدادی از محققان روان شناسی جرئت کرده اند قلمرو تاریک بیماری های روانی را به شادمانی و شفای روانی تبدیل کنند. برای مثال، هلیگن در برخی از تحقیقات خود بر خوش بینی- صفتی که نشان داده شده است با سلامت جسمانی خوب، افسردگی و بیماری روانی کمتر، زندگی طولانی تر و شادمانی بیشتر مرتبط است- تمرکز کرده است.
این جنبش که روان شناسی مثبت نگر نام دارد، خواهان تغییر از پرداختن به آسیب ها به سوی بهینه کردن کیفیت زندگی است. (2) این جنبش در پی آن است که از نقاط قوت انسان ها به منزله ی سپری در برابر بیماری روانی بهره گیرد. در واقع، روان شناسان مثبت نگر به مطالعه ی علمی توان مندی ها و قابلیت ها و آنچه برای مردم مناسب است، اختصاص دارد. (3) هدف آن است که درک علمی متعادل و کامل تری از تجارب اوج، تجارب سطح پایین (صفر) و آنچه در بین این دو قرار دارد، به دست آید. روان شناسان مثبت نگر معتقدند علم و عمل کامل روان شناسی باید درک رنج کشیدن و شادمانی، تعامل آنها و مداخلات معتبری که هم رنج را کاهش دهد و هم شادمانی را افزایش دهد، در برگیرد.
از بنیادی ترین مفاهیم مطرح در جنبش روان شناسی مثبت نگر، مفهوم شادکامی است. به عقیده ی ارسطو، دست کم سه نوع شادی وجود دارد؛ در پایین ترین سطح، نظریه ی مردم عادی است که شادی را همان لذت می دانند. در سطح بالاتر از آن، مردمی با فرهنگ بالاتر معتقدند شادی همان موفقیت و کامیابی است. نوع سوم شادی، به زعم ارسطو، شادی ناشی از معنویت است. (4) آرگایل، مارتین و لو (5) بر این باورند هنگامی که از مردم پرسیده می شود منظور از شادمانی چیست، آنها دو نوع پاسخ را مطرح می کنند: الف. حالت هیجانی مثبتی مانند لذت؛ ب. راضی بودن از زندگی به طور کلی یا جنبه های مختلف آن بنابراین، به نظر می رسد شادمانی دست کم دو جزء اساسی (عاطفی و شناختی) دارد. با وجود این، شادکامی متضاد افسردگی نیست؛ اما نبود افسردگی، شرط لازم برای رسیدن به شادکامی است. به نظر آرگایل و همکاران، اگر شادمانی تنها متضاد افسردگی باشد، نیازی به اندازه گیری و بررسی آن نیست؛ زیرا افسردگی به خوبی شناخته شده است. وی باور دارد که سه جزء اساسی شادمانی عبارت اند از: هیجان مثبت، رضایت از زندگی و نبود هیجانات منفی از جمله افسردگی و اضطراب. لو و همکارانش دریافتند که روابط مثبت با دیگران، هدفمند بودن زندگی، رشد شخصیتی، دوست داشتن دیگران و طبیعت نیز از اجزای شادمانی هستند. (6) آرگایل (2001) بین احساس خوش و شادمانی، تمایز قائل می شود. به نظر وی، احساس خوشی یکی از رایج ترین شیوه هایی است که افراد با آن شادمانی خود را تعریف می کنند. (7)
پژوهش های انجام شده درباره ی شادی نشان می دهد که افکار و رفتارهای افراد شاد، سازگارانه و کمک کننده است. این افراد با دیدگاه روشن به امور می نگرند؛ دعا و نیایش می خوانند؛ برای حل مسائل مستقیماً تلاش می کنند و به موقع از دیگران کمک می طلبند. از طرف دیگر، افراد ناشاد، بدبینانه می اندیشند و با همین حالت عمل می کنند؛ در خیالات فرو می روند؛ خود و دیگران را سرزنش می کنند و از کار کردن برای حل مشکلات اجتناب می ورزند. از این روی، تندرستی ذهنی در بردارنده ی قوانین مهمی است که به وسیله ی تاثیر احساسات بر همه ی ابعاد رفتار انسان و پیشرفت او (شامل سلامت فیزیکی و روانی، پیشرفت مهارتی و آموزشی، صلاحیت اجتماعی و ایجاد روابط مثبت اجتماعی) قابل تشخیص است. (8) به رغم پژوهش های بسیار زیاد و شناسایی بسیاری از همبسته ها و تعیین کننده های شادمانی، به نظر می رسد انجام پژوهش های بیشتر در این حوزه لازم و ضروری است.
در ایجاد شادمانی که به قضاوت فرد، به درجه یا میزان مطلوبیت کل زندگی اش اطلاق می گردد، عوامل بسیاری موثر شناخته شده اند؛ مانند: ثروت، سلامتی، مذهب، حمایت اجتماعی، اشتغال، تفریح و ... . (9) با توجه به اینکه ما در یک کشور مذهبی زندگی می کنیم و اعتقادات دینی و عمل بر اساس آموزه های دینی در فرهنگ ما اهمیت ویژه ای دارد، از جمله عوامل مؤثر در شادمانی، دین داری است.
دین داری یک نظام عملی مبتنی بر اعتقادات است که در قلمرو ابعاد فردی و اجتماعی از جانب پروردگار برای هدایت انسان ها در مسیر رشد و کمال الهی ارسال شده و شامل عقاید، باورها، نگرش ها و رفتارهایی است که با هم پیوند دارند و یک احساس جامعیت را برای فرد تدارک می بیند. (10) جیمز و پرات دین را به منزله ی شناخت، عاطفه و رفتاری که از آگاهی یا تعامل ادراک شده با هستی ماوراالطبیعه که فرض می شود نقش مهمی در امور انسان بازی می کند، تعریف می کنند. (11)
میرز (2000) معتقد است ایمان مذهبی تاثیر زیادی بر میزان شادمانی دارد. ایمان مورد نظر میرز، ایمانی است که حمایت اجتماعی، هدف مندی، احساس پذیرفته شدن و امیدواری را برای فرد به ارمغان می آورد. از نظر گریلی، (12) فعالیت های مذهبی کارکردهایی دارند که در نهایت موجب افزایش شادمانی فرد می گردند. هیلز و آرگایل در بیان این کارکردها به مواردی از جمله احساس اتصال با معبودی بسیار قدرتمند و مقدس، عشق، برابری و احساس در جمع بودن اشاره می کنند. (13)
مطالعات اخیر نشان داده اند اعتقادات شخصی و درگیری در جوامع مذهبی، منابع مهم مقابله با وقایع آسیب زا هستند. (14) بسیاری از مطالعات، شواهدی برای رابطه ی مثبت بین دین داری و سلامتی فراهم کرده اند. (15) بیشتر مطالعات موجود در ادبیات جامع، دست کم یک ارتباط مثبت بین درگیری مذهبی و شاخص های سلامتی (شادمانی، رضایت از زندگی، روحیه، عاطفه مثبت) گزارش کرده اند. خدمت و درگیری مذهبی نیز به طور چشمگیری با سلامت جسمانی، سلامت روانی، طول عمر، و رشد پس از ضربه مرتبط شناخته شده اند. (16) همچنین تحقیقات، ارتباط دین داری با خود کنترلی، پیشرفت در مدرسه، رضایت از زناشویی، نرخ پایین جرم و بزهکاری و سوء مصرف مواد را آشکار ساخته اند.
دین داری به طور معناداری با سلامت روانی نیز مرتبط است. اسمیت، مک کالو و پول (2003) دریافتند که مذهبی بودن با میزان پایین نشانه های افسردگی مرتبط است. افزون بر این،برخی شاخص های مذهبی بودن حتی ارتباط منفی قوی تری با نشانه های افسردگی دارد؛ در حالی که شاخص های مقابله ی مذهبی منفی و انگیزش مذهبی بیرون به طور مثبتی با نشانه های افسردگی مرتبط است.
فرا تحلیل پانزده مطالعه درباره ی رابطه ی دین داری و پیشرفت در مدرسه نشان داد که دین داری با متوسط نمره های آزمون پیشرفت مرتبط است. ارتباط دین داری با شاخص های سازگار اجتماعی به حوزه زناشویی نیز توسعه یافته است. مرور فراتحلیل چندین مطالعه نشان داد که بزرگ سالان مذهبی متاهل، به احتمال زیاد در طی زمان متاهل باقی می مانند و سطوح رضایت زناشویی بالاتر و تعهد زناشویی بیشتری دارند. (17)
پترسون و هوانگ (2003) با مطالعه ی گروهی از مسلمانان، پیشنهاد کردند که مذهبی بودن با مقابله ی مذهبی مرتبط است که خود، با خوشبینی ارتباط دارد. همچنین مطالعات نشان داده اند خوش بینی بین مذهبی بودن و سلامت روان شناختی میانجی است. (18) های در سال 1982 در تحقیق خود گزارش کرد که 61 درصد کسانی که در مراسم مذهبی شرکت می کنند، احساس آرامش و شادمانی می کنند. (19)
تحقیقات مختلف نشان داده اند افرادی که زیاد در فعالیت های مذهبی درگیر هستند یا افرادی که گزارش می دهند مذهب جنبه ی اصلی زندگی شان است، سلامت ذهنی نسبتاً بالا، (20) نشانه های افسردگی نسبتاً کمتر (21) و زندگی نسبتاً طولانی تری (22) از همتایان کمتر مذهبی شان دارند.
کیم و دیگران (2004) به این نتیجه رسیدند که دین با هیجانات مثبت مانند خوش خلقی، مهربانی، اعتماد به نفس، توجه و آرامش رابطه مثبت دارد. دسموند و همکاران (2008) دریافتند که دین داری، حتی بعد از کنترل جنس، سن، نژاد، موقعیت اجتماعی- اقتصادی، تحصیلات والدین، ساختار خانواده و دلبستگی والدین به طور مثبت و معناداری با خودکنترلی مرتبط است. جعفری و همکاران (23) رابطه ی بین کارآیی خانواده و دین داری و سلامت روان دانشجویان را مطالعه کردند؛ یافته های تحقیق آنها نشان داد که بین کارآیی خانواده، و دین داری و سلامت روان دانشجویان رابطه ی معنادار وجود دارد؛ اما بین این رابطه ی در دانشجویان دختر و پسر تفاوت معناداری وجود نداشت. فقیهی و همکاران (24) رابطه بین توکل به خدا و اضطراب در دانشجویان دانشگاه تهران را مطالعه کردند؛ نتیجه تحقیق آنها نشان داد تعداد دانشجویانی که میزان توکل آنها بالاست، از گروهی که توکل آنها در سطح پایین قرار دارد، کمتر است. در این تحقیق، رابطه ی دین داری و میزان شادمانی در بین دانشجویان مطالعه شده است.

فرضیه های تحقیق

1. بین دین داری و میزان شادمانی دانشجویان رابطه وجود دارد.
2. رابطه ی دین داری و میزان شادمانی در دانشجویان مذکر و مؤنث متفاوت است.
3. رابطه ی دین داری و میزان شادمانی در دانشجویان مجرد و متاهل متفاوت است.
4. میزان دین داری دانشجویان مذکر و مؤنث متفاوت است.
5. میزان شادمانی دانشجویان مذکر و مؤنث متفاوت است .
6. میزان دین داری دانشجویان متاهل و مجرد متفاوت است.
7. میزان شادمانی دانشجویان متاهل و مجرد متفاوت است.

روش شناسی پژوهش

روش پژوهش: حاضر از نوع همبستگی و علّی - مقایسه ای است. جامعه پژوهش: نیز شامل همه دانشجویان دانشگاه های آزاد اسلامی منطقه دو (25) در نیمسال اول سال تحصیلی 88-89 می باشد.

نمونه و روش نمونه گیری

نمونه ی مورد مطالعه در این پژوهش 800 نفر بودند که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای از بین همه دانشجویان انتخاب شدند. گفتنی است که از 800 نفر نمونه ی مورد مطالعه، 44 مورد که پرسش نامه های آنها دارای اشکال بود، کنار گذاشته شد و در نهایت پرسش نامه ی 756 آزمودنی تحلیل شده از این تعداد، 432 مورد مذکر و 324 مورد مؤنث بودند. (26)

ابزارهای اندازه گیری

در این پژوهش از دو پرسشنامه ی استاندارد شده برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است:
الف) مقیاس عمل به باورهای دینی (معبد): این آزمون توسط گلزاری (1379) ساخته شده است. آزمون معبد دارای 25 ماده است که عمل به باورهای دینی را اندازه گیری می کند. هر پرسش پنج گزینه دارد که از صفر تا چهار نمره گذاری می شود. بدین ترتیب کمترین نمره ی کل(صفر) به معنای عمل نکردن به هیچ یک از باورهای دینی، و بیشترین نمره (100) نشان دهنده ی عمل به همه ی باورهای دینی به شمار می آید. آزمون معبد برای 894 نفر دانشجو و 53 جوان زندانی (جمعاً 947 نفر) اجرا شده است که مشخصات روان سنجی آن به این شرح گزارش شده است: پایایی این آزمون از طریق بازآزمایی 0/76 و از طریق دو نیمه کردن 0/91 و ضریب آلفای کرونباخ 0/94 همچنین آزمون دارای اعتبار محتوای (صورت و منطقی) بالاست. (27) در این تحقیق، ضریب آلفای کرونباخ برای آزمون معبد 0/909 به دست آمد.
ب) پرسش نامه شادکامی اکسفورد: این ابزار در سال 1989 توسط آرجیل و لو تهیه شده است. این پرسش نامه 29 ماده چهار گزینه ای دارد که گزینه های آن به ترتیب از 0 تا 3 نمره گذاری می شود و جمع نمره ی مواد 29 گانه، نمره ی کل مقیاس را تشکیل می دهد. نمره ی کل آزمودنی از 0 تا 87 در نوسان است. آرجیل و همکاران ضریب آلفای 0/90 را با 347 آزمودنی گزارش کردند. (28) علی پور و نوربالا (1378) در مطالعه ی خود نشان دادند که تمام مواد 29 گانه آزمون با نمره ی کل، همبستگی بالایی دارند. آلفای کرونباخ 0/93 و پایایی دو نیمه کردن آزمون 0/92 گزارش شد. همچنین پایایی بازآزمایی پرسش نامه پس از سه هفته79/0(n=25) بود. برای بررسی روایی صوری پرسش نامه، از 10 کارشناس نظرخواهی شده است که همگی توان سنجش شادکامی را توسط این آزمون تایید کرده اند. (29) در این تحقیق آلفای کرونباخ برای پرسش نامه 0/926 به دست آمد.

پی نوشت ها :

* استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر.
1.Wallis, Claudia, The new science of happiness, p. 3.
2. الهام فتاح زاده، مقایسه کیفیت زندگی و عملکرد خانواده در کارکنان خشنود و ناخشنود پالایشگاه شازند اراک، ص34.
3. seligman, M, Nansookpark, T, peterson, ch, positive psychology progress, American psychologist،v6 , N541, p. 410-421.
4. مایکل آیزنک، همیشه شاد باشید، ترجمه زهرا چلونگر، ص19.
5. علی پور و نوربالا، «بررسی مقدماتی پایایی و روایی پرسشنامه شادکامی اکسفورد در دانشجویان دانشگاه های تهران»، اندیشه و رفتار، س5، ش1 و 2، ص55-65.
6. همان.
7. شبنم کنعانی، بررسی اثربخشی مشاوره گروهی با رویکرد شادمانی فوردایس بر افزایش رضایت شغلی معلمان دوره راهنمایی مدارس دولتی منطقه 5 شهر تهران، ص12.
8. Bridges, L. J. Background for community level work on emotional well- being in adolescence: Reviewing the literature on contributing factors, p. 9-15..
9. آرگایل، روان شناسی شادی، ص260.
10. خدیجه آرین، بررسی رابطه دین داری و روان درمانی ایرانیان مقیم کانادا، ترجمه بهرامی و همکاران، ص8-25.
11. Mccullough, Michael et al . Religion, self - Regulation, and self - control: Associations, Explanation, and implications, psychological Bulletin, vol 135, No 1, p. 69.
12. میر شاه جعفری و همکاران، شادمانی و عوامل موثر بر‌ آن، ص51.
13. همان.
14. Smith , B. W, et al, Noah revisited: Relioious coping by church members and the impact of 1993 Midwest flood , Journal of community psychology, V28. p. 171.
15. Miller , W. R. et al, spiritulity and health an emeging research field , American psychologist, V58, p. 24-35.
16.Chan, Chiristian s, Rhodes, Jean E, Religiousness and psychological distress of women after Hurricane katrina, p. 8.
17. Tarakshwar, N, swank , A. B, & et al, The sanctification of nature and theological conservatism. A study of opposing religious correlates of environmentalism, Review of Religious Research , p. 381.
18. Chan, Chiristian s, Rhodes, Jean E,Ibid.
19. میر شاه جعفری و همکاران، همان.
20. Mccullough, Michael E et al , Religiousness and the trajectory of self - rating health across adulthood, personality and social psychology Bulletin, Vol, 31, No 3, p. 1-14.
21. smith, T. B, Mccullough, M. E, & poll, J, Religiousness and depression: Evidence for a main affect and the moderation influence of stressful life events, psychological Bulletin, V. 129, p. 614-636.
22. McCullough, M. E, et al, Religious involvement and mortality: Ameta- analytic review, Health psychology, 19, p. 211-222.
23. اصغر جعفری و همکاران، «رابطه بین کارایی خانواده و دین داری و سلامت روان و مقایسه آن بین دانشجویان دختر و پسر»، تازه ها و پژوهش های مشاوره، ج6، ش22، ص107.
24. علی نقی فقیهی و همکاران، «بررسی الگوی دینداری از منظر قران و سنت»، اندیشه دینی، ش19، ص41.
25. شامل دانشگاه های آزاد اسلامی استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان.
26. برای تحقیقات همبستگی دست کم لازم است سی نفر برای نمونه انتخاب شوند؛ ولی برای افزایش دقت مطالعه و کاهش خطا، لازم است تعداد نمونه افزایش یابد. در تحقیق حاضر نیز با توجه به نوع تحقیق و گسترده بودن جامعه ی مورد مطالعه و برای افزایش دقت مطالعه این تعداد نمونه انتخاب شدند.
27. گلزاری، مقیاس عمل به باورهای دینی، خلاصه مقاله همایش دین و بهداشت روان، ص121-122.
28. علی پور و نوربالا، همان.
29. همان.

منبع: نشریه روان شناسی و دین شماره 11

ابتدا منابع نظری متغیرها مطالعه شد. سپس فهرست دانشگاه های آزاد موجود در منطقه دو تهیه، ده دانشگاه به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شد. در ادامه با توجه به تعداد دانشجویان هر واحد دانشگاهی، تعداد نمونه برای آنها مشخص شد و با مراجعه به واحدهای دانشگاهی، در چند نوبت پرسش نامه ها در اختیار دانشجویان قرار گرفت. پس از توضیح، درباره ی هدف از اجرای پرسش نامه و شیوه ی پاسخ دهی، از آنها خواسته شد صادقانه به پرسش نامه ها پاسخ دهند. سپس پرسش نامه ها جمع آوری شد و پرسش نامه هایی که به دقت پاسخ داده نشده بودند یا اشکال داشتند، حذف شدند. در نهایت 756 پرسش نامه باقی ماند که تحلیل شد.

روش آماری تجزیه و تحلیل داده ها

در پژوهش حاضر، از روش های آمار توصیفی از جمله فراوانی، میانگین و انحراف معیار برای توصیف وضعیت آزمودنی ها در متغیرهای مورد مطالعه، و از ضریب همبستگی پیرسون و آزمون t مستقل برای آزمون فرضیه های تحقیق استفاده شده است.

یافته های تحقیق

جدول 1 بیانگر شاخص های توصیفی از جمله فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد نمونه ی مورد مطالعه در متغیرهای دین داری و شادمانی است.
** همبستگی در سطح 0/01 معنادار است (دو دامنه)
فرضیه ی اول تحقیق: بین دین داری و میزان شادمانی رابطه وجود دارد.
توجه به جدول 2 نشان می دهد که بین دین داری و شادمانی (0/198) همبستگی وجود دارد و این همبستگی در سطح 0/01 معنادار است. بنابراین، فرضیه ی اول تحقیق تایید می شود. به عبارت دیگر، با 99 درصد اطمینان می توان نتیجه گرفت که بین دین داری و شادمانی رابطه ی مثبت و مسقیم وجود دارد.
** همبستگی در سطح 0/01 معنادار است.
* همبستگی در سطح 0/05 معنادار است.
فرضیه ی دوم تحقیق: رابطه ی دین داری و میزان شادمانی در دانشجویان مذکر و مؤنث متفاوت است.
توجه به جدول 3 نشان می دهد که بین دین داری و شادمانی در پسران (0/285) همبستگی وجود دارد و این همبستگی در سطح 0/01 معنادار است. همچنین بین دین داری و شادمانی در دخترانی (0/135) همبستگی وجود دارد و این همبستگی در سطح 0/05 معنادار است. مقایسه ی ضرایب همبستگی مزبور با استفاده از فیشر نشان می دهد که تفاوت ضریب های همبستگی در سطح 0/05 معنادار است. بنابراین، فرضیه ی دوم تحقیق تایید می شود و با 95 درصد اطمینان می توان نتیجه گرفت که رابطه ی دین داری و میزان شادمانی در دانشجویان مذکر و مؤنث متفاوت، و این رابطه در پسران قوی تر است.
فرضیه ی سوم تحقیق: رابطه ی دین داری و میزان شادمانی در دانشجویان مجرد و متاهل متفاوت است.
توجه به جدول 3 نشان می دهد که همبستگی بین دینداری و شادمانی در دانشجویان مجرد 0/180 و در دانشجویان متاهل 0/273 است و این همبستگی در سطح 0/01 معنادار است. مقایسه ی ضریب های همبستگی مزبور با استفاده از فیشر نشان می دهد که تفاوت ضریب های همبستگی معنادار نیست. بنابراین، فرضیه ی سوم تحقیق رد می شود و می توان نتیجه گرفت رابطه ی دین داری و میزان شادمانی در دانشجویان مجرد و متاهل متفاوت نیست.
فرضیه چهارم تحقیق: میزان دین داری دانشجویان مذکر و مؤنث متفاوت است.
جدول شماره 4: شاخص های توصیفی و نتایج آزمون t برای مقایسه میانگین متغیرهای مورد مطالعه با تفکیک جنسیت
جدول 4 بیانگر شاخص های توصیفی و نتایج آزمون t برای مقایسه متغیرهای مورد مطالعه با تفکیک جنسیت است. توجه به این جدول نشان می دهد که در متغیر دین داری، تفاوت میانگین های دو گروه (4/205) در سطح 0/001 معنادار است. بنابراین، فرضیه ی چهارم تحقیق تایید می شود و با 99 درصد اطمینان می توان نتیجه گرفت که میزان دین داری دانشجویان مذکر و مؤنث متفاوت است. از آنجا که میانگین نمره های دین داری افراد مؤنث بیشتر است، می توان گفت میزان دین داری افراد مؤنث از افراد مذکر بیشتر است.
فرضیه ی پنجم تحقیق: میزان شادمانی دانشجویان مذکر و مؤنث متفاوت است.
همچنین توجه به جدول 4 نشان می دهد که تفاوت میانگین های دو گروه (0/238) در متغیر شادمانی معنادار نیست. بنابراین، فرضیه ی پنجم تحقیق رد می شود. در نتیجه، بین میزان شادمانی افراد مؤنث و مذکر، تفاوت معناداری وجود ندارد.
فرضیه ی ششم تحقیق: میزان دین داری دانشجویان متاهل و مجرد متفاوت است.
جدول 5 بیانگر شاخص های توصیفی و نتایج آزمون t برای مقایسه میانگین متغیرهای مورد مطالعه با تفکیک وضعیت تاهل است. توجه به این جدول نشان می دهد که تفاوت میانگین های دو گروه (6/226) در متغیر دین داری در سطح 0/01 معنادار است. بنابراین، فرضیه ی ششم تحقیق تایید می شود و می توان نتیجه گرفت بین میزان دینداری دو گروه، تفاوت معناداری وجود دارد و چون میانگین نمره های افراد متاهل بیشتر است پس دین داری افراد متاهل بیشتر از افراد مجرد است.
فرضیه ی هفتم تحقیق: میزان شادمانی دانشجویان متاهل و مجرد متفاوت است.
درباره ی متغیر شادمانی نیز توجه به جدول 5 نشان می دهد که تفاوت میانگین دو گروه (2/234) معنادار نیست. بنابراین، فرضیه ی هفتم تحقیق رد می شود. در نتیجه، بین میزان شادمانی افراد مجرد و متاهل تفاوت معناداری وجود ندارد.

نتیجه گیری

هدف تحقیق حاضر تعیین رابطه ی دین داری و میزان شادمانی در بین دانشجویان بود. برای انجام این تحقیق، تعدادی از دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب، و آزمون های دین داری و شادمانی درباره ی آنها اجرا شد. پس از جمع آوری داده ها، فرضیه های تحقیق با استفاده از روش های آماری مناسب مورد آزمون قرار گرفت. نتیجه ی آزمون فرضیه ی اول تحقیق نشان داد که بین دین داری و شادمانی رابطه ی مثبت و مستقیم وجود دارد. نتیجه ی تحقیق حاضر، با نتیجه ی تحقیق هالمان، هونک و دمور (1987) که نشان داد فعالیت های مذهبی از جمله حضور در کلیسا بر شادمانی افراد می افزاید، همخوان است. همچنین نتیجه ی این تحقیق با نتایج تحقیقات زیادی که نشان داده اند افرادی که زیاد در فعالیت های دینی شرکت می کنند یا افرادی که گزارش می دهند دین جنبه ی اصلی زندگی شان است و گرایش دارند که سلامت ذهنی نسبتاً بالا (1) نشانه های افسردگی نسبتاً کمتر (2) و زندگی نسبتاً طولانی تری (3) از همتایان کمتر مذهبی شان داشته باشند، همخوان است. کیم و دیگران (2004) نشان دادند که دین داری با هیجانات مثبت مثل خوش خلقی، مهربانی، اعتماد به نفس، توجه و آرامش رابطه ی مثبت دارد. همچنین نتیجه ی تحقیق حاضر با نتایج تحقیقات جعفری و همکاران (1386) که بین دین داری و سلامت روان رابطه ی مثبت یافتند، همخوان است.
آزمون فرضیه ی دوم تحقیق نشان داد که رابطه ی دین داری و شادمانی در دانشجویان مذکر قوی تر است. این یافته بدین معناست که شادمانی افراد مذکر نسبت به افراد مونث به میزان زیادی به دین داری آنها وابسته است و با ارتقای باورها و اعمال مذهبی آنان شادمانی بیشتری را می توان انتظار داشت. آزمون فرضیه ی سوم تحقیق نشان داد رابطه ی دینداری و شادمانی در بین دانشجویان مجرد و متاهل متفاوت نیست؛ به این معنا که شادمانی افراد مجرد و متاهل به یک اندازه به دین داری آنها وابسته است. آزمون فرضیه چهارم تحقیق نشان داد میزان دین داری افراد مؤنث از افراد مذکر بیشتر است. نتیجه ی این فرضیه با نتیجه ی تحقیق استراک (2002) همخوان است که مردان و زنان 49 ملت را از لحاظ تفاوت های جنسیتی در دین داری بررسی کرد و گزارش کرد که در هر مورد درصد بیشتری از زنان نسبت به مردان مذهبی ترند. مطالعه ی والتر و داوی (1998) نیز نشان داد زنان در هر شاخص دین داری از مردان قوی ترند. از جمله فرضیه های آنها برای توجیه این تفاوت های جنسی در دین داری، تفاوت در نوع جامعه پذیری و ویژگی های شخصیتی مربوط به جنس بود. میلر و استراک (2002) نیز بر اساس شواهد میان فرهنگی گسترده پیشنهاد کرده اند مکانیسم های جسمانی، به ویژه دارا بودن تستوسترون، زیربنای رفتارهای مخاطره آمیز بیشتر و دین داری کمتر از جانب مردان است.
آزمون فرضیه ی پنجم تحقیق نیز نشان داد تفاوت معناداری بین میزان شادمانی افراد مذکر و مؤنث وجود ندارد. این نتیجه با نظر آیزنک (4) همخوان است که معتقد است زن و مرد از نظر شادمانی و رضایت کلی با یکدیگر متفاوت نیستند و مهم ترین تفاوت احساسی بین زن و مرد این است که زنان تغییرپذیری بیشتری دارند؛ یعنی هم عاطفه مثبت و هم عاطفه منفی بیشتری دارند. دینر و همکاران (1999) معتقدند میزان شادمانی زنان و مردان برابر است؛ اما هنگامی که افسردگی را در نظر می گیریم، موضوع تا حدی پیچیده می شود. به این صورت که با وجود شادی یکسان زنان و مردان، افسردگی در زنان بیشتر از مردان است. توضیح این امر توسط دینر و همکاران این است که زنان در مقایسه با مردان هم عاطفه ی منفی بیشتر و هم عاطفه ی مثبت بیشتری را تجربه می کنند و برآیند این دو عاطفه، شادی زنان و مردان را یکسان می سازد.
آزمون فرضیه ی ششم تحقیق نیز نشان داد که افراد متاهل در مقایسه با افراد مجرد دین داری بیشتری دارند. شاید یکی از تبیین های این نتیجه، بالارفتن سن و پی بردن عمیق تر به نقش دین و آموزه های دینی زندگی باشد. آزمون فرضیه ی هفتم تحقیق نیز نشان داد که بین میزان شادمانی افراد متاهل و افراد مجرد تفاوت معناداری وجود ندارد. این نتیجه با نتیجه ی مطالعه میرز (2000) که دریافت افراد متاهل از میزان شادمانی بیشتری برخوردارند، همخوان نیست. این ناهمخوانی را می توان به نمونه ی مورد مطالعه نسبت داد؛ زیرا دانشجویان متاهل افزون بر رسیدگی به امور مربوط به ازدواج و خانه داری، باید به امور تحصیلی و درسی نیز برسند و دور از انتظار نیست که شادمانی آنها با افراد مجرد متفاوت نبوده و حتی کمتر باشد.
مذهب، نظام های معنا و ساختارهای اجتماعی فراهم می کند و رفتار را تنظیم می کند. مذهب با نسبت دادن ارزش به رفتارهای خاص به مردم کمک می کند تا اهدافی را برای درگیر شدن در رفتارهای خاص (مانند کم کردن وزن) و اجتناب از رفتارهای دیگر (مانند مصرف الکل) ایجاد کنند که می تواند سلامت جسمانی و روانی را ارتقا دهد. در حقیقت، به نظر می رسد دین داری، درگیر شدن در رفتارهای ارتقا دهنده ی سلامتی مانند ورزش و غیره را افزایش می دهد.
دین داری همچنین به طور معناداری با سلامت روانی مرتبط است. تحقیقات (5) نشان داده اند دین داری با میزان پایین نشانه های افسردگی مرتبط است. افزون بر این، برخی شاخص های مذهبی بودن مانند مقابله مذهبی مثبت، انگیزه ی مذهبی درونی، و مفاهیم مثبت از خداوند حتی ارتباط منفی قوی تری با نشانه های افسردگی دارد؛ در حالی که شاخص های مقابله ی مذهبی و انگیزش مذهبی بیرونی به طور مثبتی با نشانه های افسردگی مرتبط است.
درگیری مذهبی، تعداد رفتارها و نگرش هایی را که تاثیر مثبتی بر سلامتی دارند، ارتقا می دهد. افراد مذهبی در مقایسه با افراد غیرمذهبی از نظر اجتماعی فعال تر هستند و سطوح بالای حمایت اجتماعی را دارند. مذهبی بودن همچنین با سطوح بالای خوش بینی و امید همراه است که هر دو ویژگی اشخاص دارای سلامتی و رضایت از زندگی است. بنابراین، ارتباط بین مذهبی بودن و سلامتی به نظر می رسد هم توسط منابع روانی اجتماعی میان فردی محور مانند حمایت اجتماعی، و منابع روانی اجتماعی درون فردی محور مانند امید و خوش بینی تعدیل می شود. مطالعات (برای مثال کوینیگ و همکاران، 2001) نشان داده اند آنهایی که در دین داری بالا هستند، سطوح بالاتری از حمایت اجتماعی درک شده دارند. افزون بر این، سودمندی های اجتماعی، مذهبی بودن با حس خوش بینی همراه است. رابطه ی مثبت و معنادار دین داری با میزان شادمانی در تحقیق حاضر نیز تاییدی است بر ادبیات موجود که می تواند کاربردهای مفیدی در زمینه تامین بهداشت روانی، ارتقای شادمانی و بهبود روحیه ی دانشجویان داشته باشد.
یافته های این مطالعه، نقش دینداری را، به ویژه برای کسانی که اعتقادات دینی دارند در شادمانی برجسته می کند. از این رو، فراهم کنندگان بهداشت روان دانشجویان باید این عامل را در نظر بگیرند و در مداخله های خود از این عامل استفاده کنند. چون طرح مطالعه ی حاضر از نوع همبستگی است، نه آزمایشی. بنابراین، ادعای روابط علی در میان متغیرهای مورد مطالعه ممکن نیست. چه می توان نتیجه گرفت که بین دین داری و میزان شادمانی رابطه وجود دارد، اما نمی توان ادعا کرد دین داری علت شادمانی است. این محدودیت ها ارزش یافته های فعلی را نمی کاهد، اما نتایجی که می توان درباره ی متغیرهای مورد مطالعه گرفت را محدود می کند.

پی نوشت ها :

* استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر.
1. Mccullough, Michael E et al , Religiousness and the trajectory of self - rating health across adulthood, personality and social psychology Bulletin, Vol, 31, N 3, p. 1-14.
2. smith, T. B, Mccullough, M. E, & poll, J, Religiousness and depression: Evidence for a main affect and the moderation influence of stressful life events, psychological Bulletin, V. 129, p. 614-636.
3. McCullough, M. E, et al, Religious involvement and mortality: Ameta- analytic review, Health psychology,v 19, p. 211-222.
4. شبنم کنعانی، همان.
5. smith, T. B, Mccullough, M. E, & poll, J, Religiousness and depression: Evidence for a main affect and the moderation influence of stressful life events, psychological Bulletin, V. 129, p. 614-636.

منابع:
آرگایل، م، روان شناسی شادی، ترجمه ف، بهرامی، م. گوهری انارکی، ح.ط. نشاط دوست و ح. پالاهنگ، اصفهان، انتشارات جهاد دانشگاهی، 1382.
آرین، خدیجه، بررسی رابطه دینداری و روان درمانی ایرانیان مقیم کانادا، رساله دکتری، تهران، دانشگاه علامه طباطبائی، 1378.
آیزنک، مایکل، همیشه شاد باشید، ترجمه زهرا چلونگر، تهران، نسل نواندیش، 1378.
جعفری، اصغر؛ جمشید صدری، و قربان فتحی اقدم، «رابطه بین کارآیی خانواده و دینداری و سلامت روان و مقایسه آن بین دانشجویان دختر و پسر»، تازه ها و پژوهش های مشاوره، ج6، ش22، 1386.
علی پور، احمد؛ نوربالا، احمدعلی، «بررسی مقدماتی پایایی و روایی پرسشنامه شادکامی اکسفورد در دانشجویان دانشگاه های تهران»، اندیشه و رفتار، س5، ش1 و 2 ، 1378.
فتاح زاده، الهام، «مقایسه کیفیت زندگی و عملکرد خانواده در کارکنان خشنود و ناخشنود پالایشگاه شازند اراک»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی اراک، 1388.
فقیهی؛ خدایاری فرد؛ غباری بناب، و شکوهی یکتا، «بررسی الگوی دینداری از منظر قرآن و سنت»، فصلنامه اندیشه دینی، شماره 19، 1385.
کنعانی، شبنم، «بررسی اثر بخشی مشاوره گروهی با رویکرد شادمانی فوردایس بر افزایش رضایت شغلی معلمان دوره راهنمایی مدارس دولتی منطقه 5 شهر تهران»، پایان نامه کارشناسی ارشد، واحد علوم و تحقیقات تهران، 1385.
گلزاری، م، مقیاس عمل به باورهای دینی، خلاصه مقاله همایش دین و بهداشت روان، 1379.
میرشاه جعفری، ابراهیم و دیگران، «شادمانی و عوامل مؤثر برآن»، تازه های علوم شناختی، سال 4، شماره 3، 1381.
Argyle,M, The psychology of happiness, Landon: Rutledge, 2001.
Bridges, L. j, et a, Background for community level work on emotional well- being in adolescence: Reviewing the literature on contributing factors. http:// www. children. org/ files/kemotional. pdf.
chan , christian, s, Rhodes, Jean E, Religiousness and psychological distress of women after Hurricane katrina, University of Massachusetts, Boston, 2008.
Desmond, S. A, et al, Religion, prosocial learning, self control and delinquency, Manu submitted for publication, 2008.
Dinere, E, et al, subjective well- being three decades of well- being, psychological Bulletin, 1999.
George, L. Explaining the relationship between religious involvement and health, psychological inquiry, v. 13, 2000.
Kim, y. M& Others, "spirituality and affect: A function of changes in religious affiliation", Journal of family psychology, V. 3.2004.
Koeing ,H. et al, Handbook of religion & Health , Oxford, England: Oxford university press, 2001.
Mccullough, Michael E et al..،Religiousness and the trajectory of self - rating health across adulthood personality and social psychology Bulletin،vol،31،2005
Mccullough, Michael E ،et al . Religion, self - Regulation, and self - control: Associations, Explanation, and implications, psychological Bulletin, v.135, 2009.
McCullough, M. E, et al, Religious involvement and mortality: Ameta- analytic review, Health psychology, v19, 2000.
Miller,W. R, & ,Thoresen, C.E, spirituality and health an emerging research field, American psychologist, v58,2003.
Miller, Alan and Rodney stark , Gender and religiousness: can socialization explanations be saved? American Journal of sociology, v107(6) 2002.
Myers, D. G, The friends and faith of happy people. American psychologist, v55, 2000.
peterson, & Huang, B. The effect of religious- spiritual coping on positive attitudes of adult Muslim refugees kosovo and Bosnia, The international Journal for the psychology of religion, v13, 2003.
seligman, M, Nansookpark, T, peterson, ch, positive psychology progress, American psychologist, v6, 2002.
Smith , B. W, et al, Noah revisited: Rlioious coping by church members and the impact of 1993 Midwest flood , Journal of community psychology, V28.,2000.
smith, T. B, Mccullough, M. E, & poll, J, Religiousness and depression: Evidence for a main affect and the moderation influence of stressful life events, psychological Bulletin, V. 129,2003.
stark, Rodney, physiology and faith: Addressing the universal gender difference in religious commitment. Journal for the scientific study of Religion, v. 41(3)، 2002.
Tarakshwar, N. swank , A. B. & et al , The sanctification of nature and theological conservatism. A study of opposing religious correlates of environmentalism, Review of Religious Research, V. 42, 2001.
Wallis, claudia, the new science of happiness. Time Magazine , los Angeles, 2004.
Walter, Tony and Grace Davie,The religiosity of women in the modern west, British journalof sociology v49. 1998.
منبع: نشریه روان شناسی و دین شماره 11

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه ی ابعاد جهت گیری مذهبی با مرزهای ارتباطی خانواده صورت گرفته است. جامعه ی آماری این پژوهش را کلیه ی خانواده های ساکن در شهرستان نکا تشکیل می دهند. گروه نمونه شامل 100 زوج بود که به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای تصادفی انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه ی «ابعاد جهت گیری مذهبی، بهرامی احسان 1381» و پرسشنامه ی محقق ساخته «مرزهای ارتباطی خانواده» بودند. ضریب پایایی پرسشنامه ابعاد جهت گیری بین 0/91 و 0/85 گزارش شده است و ضریب پایایی پرسشنامه مرزهای ارتباطی خانواده 0/67 به دست آمد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل چند متغیری همبستگی بنیادی استفاده شد. نتایج نخستین همبستگی بنیادی نشان داد که با افزایش مذهب گرایی و ارزنده سازی و کاهش سازمان نیافتگی، تنیدگی مرزهای بیرون خانواده و مرزهای بهنجار درون خانواده کاهش می یابند. همچنین نتایج دومین همبستگی بنیادی نشان داد که با افزایش مذهب گرایی و ارزنده سازی مذهبی، تنیدگی مرزهای درون و بیرون خانواده، گسستگی مرزهای درون خانواده و مرزهای بهنجار درون خانواده کاهش می یابند.
کلید واژه ها: جهت گیری مذهبی، مرزهای ارتباطی، خانواده.

مقدمه

خانواده چیزی بیش از مجموعه افرادی است که در یک فضای مادی و روانی خاص به سر می برند. خانواده یک نظام اجتماعی و طبیعی است که مجموعه ای قواعد و اصول را ابداع، و برای اعضای خود نقش های متنوعی تعیین می کند. (1) خانواده درمانی ساختاری فرض می کند که خانواده ها یک الگوی ارتباطی قابل ملاحظه با دیگران دارند و از این رو، می توان تعامل خرده سیستمی متفاوتی از قبیل زیرمجموعه والدینی، زیر مجموعه برادر - خواهری را مشاهده کرد. (2) خرده سیستم ها، زیر مجموعه های درون الگوی بزرگ تر خانواده اند که هر یک نقش خاص خود را دارند که باید انجام دهند. مرزهای قابل تعریفی بین این زیرمجموعه ها وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. (3) از دیدگاه خانواده درمانی ساختاری که بر نظریه ی سیستم ها مبتنی است، مرزها خطوط نامرئی هستند که افراد یا زیر منظومه ها را از نظر روانی از هم جدا می کنند (4) و به تشکیل زیر سیستم های خانواده می انجامند. (5) مرزهای درون خانواده از لحاظ انعطاف پذیری یا نفوذپذیری با یکدیگر تفاوت دارند، و میزان دسترسی به هر خرده نظام، ماهیت و فراوانی ارتباط و تماس میان اعضای خانواده را تعیین می کند. نوع مرزها در روابط بین اعضای خانواده تاثیر دارند. (6)
بر طبق دیدگاه خانواده درمانی ساختاری، مرزها می توانند، گسسته، درهم تنیده و بهنجار باشند. در مرزهای گسسته یا خشک، ساختار سالم، نظم یا قدرت دیده نمی شود، و پیوند بین اعضای خانواده ضعیف است. (7) اعضای خانواده های با مرز گسسته، ممکن است مستقلانه عمل کنند، اما گرفتار یک احساس استقلال مسخ شده اند و از فقدان حس وفاداری و تعلق و قابلیت بهم وابستگی و طلب حمایت مورد نیاز رنج می برند. (8) در این خانواده ها رابط بین افراد بسیار خشک و سخت است و رفتارهای اعضا روی هم تاثیر کمی دارد. (9) مرزهای درهم تنیده به شدت گنگ و نامتمایزند. بنابراین به سادگی از سوی سایر اعضای خانواده مورد تجاوز قرار می گیرند و مرزهای هر خرده نظام درخانواده های به هم تنیده، در حدی ناچیز تفکیک شده است و به سادگی می توان از آن عبور کرد. (10) رفتار یک عضو خانواده بی درنگ روی دیگران اثر می گذارد، و استرس یکی از افراد شدیداً از مرزها عبور می کند و به سرعت در سایر زیر منظومه ها منعکس می شود. (11) در مرزهای بهنجار یا واضح، هر یک از خرده نظام ها در عین اینکه مستقل از هم عمل می کنند، با هم متحدند. اعضای هر خرده نظام در عملکرد خرده نظام دیگر مداخله نمی کنند و سلسله مراتب قدرت در خانواده برقرار می باشد. (12) یکی از عوامل مؤثر در تعیین نوع مرزهای درون خانواده، مذهب و جهت گیری مذهبی است.
مذهب سیستم سازمان یافته ای از باور شامل مشارکت، سنت، ارزش های اخلاقی، رسومات، مشارکت در یک جامعه دینی برای اعتقاد راسخ تر به خدا یا یک قدرت برتر است. (13) جهت گیری مذهبی به منزله ی مرجعیت بخشیدن به ساختار روابط و مناسبات انسان در تمام ابعاد آن، در پرتو رابطه انسان با خدا تعریف شده است. (14) باورهای مذهبی شیوه های مؤثری برای مقابله با مصائب، تجارب دردناک و نشانه های بیماری است و همچنین در زمان مشکلات و ناراحتی ها بر چگونگی روابط انسانی اثر می گذارد. (15)
باورهای مذهبی اعضای یک خانواده می تواند بر شیوه ی ارتباط آنها با یکدیگر و حفظ جایگاه و مرزهایی که بین اعضای خانواده وجود دارد، تاثیر زیادی داشته باشد. (16)
بین مذهب و خانواده رابطه ای دو طرفه وجود دارد؛ اعمال و عقاید مذهبی می توانند نیروی تازه ای به خانواده و اعضای آن ببخشند و به ترتیب مشارکتشان را در تجارب معنوی بیشتر و ایمان اعضا را قوی تر کنند. به علاوه، اعمال و باورهای مذهبی ناگوار و ناراحت کننده می تواند به خانواده و اعضایش و روابط آنها آسیب وارد کند. (17) تحقیقات نشان داده است که مذهب در چگونگی روابط بین اعضای خانواده تاثیر دارد و جهت گیری مذهبی تا حد زیادی تعیین کننده ی نوع روابط بین اعضای خانواده است (18) و به عنوان بخش مکمل و یکپارچه ی یک ازدواج تلقی می گردد (19). برای مثال در پژوهش اروین (2008) مشخص گردید که مذهب همبستگی معناداری با روابط اعضا در خانواده دارد. تحقیقاتی که آثار اعمال و باورهای مذهبی و درگیری جمعی را روی عملکرد خانواده، شیوه های والدینی، پویایی های خانواده و پیوندهای بین نسلی بررسی می کنند، در حال افزایش است. محققان پی برده اند که حوزه ی وسیعی از سنت های دینی مطابق با خانواده های معاصر است. (20) با این حال پژوهشی که به طور مستقیم نقش مذهب و جهت گیری مذهبی را در نوع و شکل گیری مرزهای خانواده در کانون بررسی قرار داده باشد، یافت نشد. با توجه به اینکه جامعه ی ایران جامعه ای مذهبی شناخته می شود و از آنجا که مذهب و ابعاد جهت گیری مذهبی در روابط بین اعضای خانواده نقش مهمی را ایفا می کنند، پرداختن به نقش مذهب در روابط خانوادگی ضروری به نظر می رسد. بنابراین، هدف پژوهش حاضر، بررسی رابطه ی ابعاد جهت گیری مذهبی با مرزهای ارتباطی خانواده است. بر این اساس پرسش های پژوهش حاضر عبارت اند از: 1- آیا بین مؤلفه های جهت گیری مذهبی (مذهب گرایی، سازمان نیافتگی، ارزنده سازی و کامجویی) و مؤلفه های مرزهای ارتباطی خانواده (تنیدگی مرزهای بیرون از خانواده، تنیدگی مرزهای درون خانواده، گسستگی مرزهای بیرون خانواده، گسستگی مرزهای درون خانواده، بهنجاری مرزهای بیرون خانواده و بهنجاری مرزهای درون خانواده) رابطه وجود دارد؟ 2. هر یک از مؤلفه های جهت گیری مذهبی به چه میزان مؤلفه های مرزهای ارتباطی خانواده را تبیین می کنند؟

روش شناسی پژوهش

جامعه ی آماری، نمونه و روش نمونه گیری

پژوهش حاضر در چارچوب یک طرح غیرآزمایشی، از نوع همبستگی انجام شده است. جامعه ی آماری این پژوهش کلیه ی خانواده های ساکن در شهرستان نکاست؛ خانواده هایی که بین والدین آنها بین 25 تا 50 ساله و دارای فرزند بودند. نمونه ی مورد نظر شامل 100 خانواده بود که به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای تصادفی انتخاب شدند و مورد آزمون قرار گرفتند. روش نمونه گیری بدین شکل بود که با مراجعه به شهرداری نکا و تهیه ی نقشه خیابان ها، هر خیابان به عنوان یک خوشه در نظر گرفته شد. سپس از هر خوشه 5 خوشه به صورت تصادف انتخاب شد و از هر خوشه 20 خانواده که ویژگی مورد نظر را دارا بودند، انتخاب شدند. بدین ترتیب از بین خوشه ها 100 خانواده انتخاب شدند و به پرسشنامه های مربوط به پژوهش پاسخ دادند. گفتنی است که پیش از تکمیل پرسشنامه های مورد نظر توسط آزمودنی ها، پژوهشگران توضیحاتی در زمینه ی هدف پژوهش و شیوه ی تکمیل مقیاس های به کار برده شده برای آزمودنی ها ارائه کردند. برای بررسی داده ها از میانگین، انحراف معیار، همبستگی پیرسون و همبستگی بنیادی با استفاده از نرم افزار SAS استفاده شد. تحلیل همبستگی بنیادی رابطه ی دو مجموعه متغیر را در یک گروه بررسی می کند. (21) قبل از تحلیل داده ها، پیش فرض های تحلیل واریانس چند متغیری، بررسی و نتایج چولگی و کشیدگی متغیرها نشان داد که توزیع نمره های آزمون ها نرمال است. مجموعه متغیرهای پیشین را چهار متغیر (مذهب گرایی، سازمان نیافتگی، ارزنده سازی و کامجویی) و مجموعه متغیرهای ملاک را شش متغیر (تنیدگی مرزهای بیرون از خانواده، تنیدگی مرزهای درون خانواده، گسستگی مرزهای بیرون خانواده، گسستگی مرزهای درون خانواده، بهنجاری مرزهای بیرون خانواده و بهنجاری مرزهای درون خانواده)، تشکیل می دهند.

ابزار سنجش

1. مقیاس جهت گیری مذهبی: این مقیاس را بهرامی احسان ساخته و دارای 64 ماده است که آزمودنی ها به هر یک از مواد بر اساس مقیاس لیکرتی از «هرگز» تا «کاملاً درست» پاسخ می دهند. این مقیاس شامل چهار خرده مقیاس می شود که هر یک از خرده مقیاس ها ابعاد متفاوتی را می سنجد. این چهار خرده مقیاس عبارت اند از: 1. جهت گیری مذهبی یا مذهب گرایی با 28 گویه؛ 2. سازمان نیافتگی مذهبی با 19 گویه؛ 3. ارزنده سازی مذهبی با 9 گویه؛ 4. کامجویی با 8 گویه. این مقیاس را بهرامی احسان (1381) در ایران هنجاریابی کرده است و ضریب پایایی این فرم بین 0/91 و 0/85 گزارش شده است. همچنین روایی محتوایی و سازه آن نیز بررسی و تایید شده است. به منظور ارزیابی روایی محتوایی مقیاس مواد آماده شده به 50 روحانی عرضه شد که آنها مقیاس را واجد روایی محتوایی مطلوب ارزیابی کردند. به منظور بررسی روایی سازه و نیز تحلیل ساختارهای عاملی آزمون، روش تحلیل عاملی با استفاده از تحلیل مؤلفه های اصلی و در چرخش با استفاده از روش مایل مستقیم، تحلیل تکرار شد. نتایج به دست آمده نشان داد که مقیاس از چهار عامل اشباع شده است. در پژوهش میزان مقیاس معبد گلزاری به عنوان ملاک انتخاب و میزان همگرایی مقیاس جهت گیری مذهبی با آن بررسی شد. نتایج از همبستگی بسیار بالای این دو آزمون در تمام زمینه ها حکایت داشت. (22)
2. پرسشنامه ی مرزهای ارتباطی خانواده: مقیاس مرزهای ارتباطی را مؤلفان پژوهش حاضر، برای سنجش سه نوع مرز ارتباطی در هم تنیده، بهنجار و گسسته در درون خانواده و سه نوع مرز ارتباطی در هم تنیده، بهنجار و گسسته خانواده با محیط بیرون تهیه کرده اند. در این پرسش نامه 15 سؤال برای اندازه گیری مرزهای درون خانواده و 15 سؤال برای اندازه گیری مرزهای خانواده با محیط بیرون طراحی شده است. برای اندازه گیری سه نوع مرز درون خانواده، 5 سؤال به هم تنیدگی مرزهای درون خانواده، 5 سؤال بهنجار بودن مرزهای درون خانواده و 5 سؤال گسستگی مرزهای درون خانواده را اندازه گیری می کند. در مورد مرزهای درون خانواده با محیط بیرون هم به همین شیوه عمل می شود و برای اندازه گیری هر بعد 5 سؤال در نظر گرفته شده است. بنابراین، این آزمون 6 بُعد را می سنجد. در اجرای مقدماتی پرسشنامه مورد نظر همراه با پرسش نامه ی «ابزار سنجش خانواده»، روی 40 نفر اجرا شد و سؤالات نامناسب حذف و متن سؤالاتی که از نظر آزمودنی ها مشکل داشت، اصلاح گردید. پس از حذف سؤالات نامناسب ضریب آلفای پرسشنامه با سؤالات باقی مانده محاسبه شد. این ضریب برای کل مقیاس 0/67، برای مقیاس مرزهای بیرون خانواده، مرزهای درون خانواده، مرزهای بهنجار بیرون خانواده، به ترتیب 0/72، 0/51، 0/52، 0/56، 0/67، 0/54 به دست آمد. همچنین ضریب همبستگی کل پرسشنامه با پرسشنامه «سنجش عملکرد خانواده» 0/68 محاسبه شد که نشان دهنده روایی همگرایی قابل قبولی است. (23)

پی نوشت ها :

* دانشجوی دکتری مشاوره خانواده، دانشگاه اصفهان.
** دکتری مشاوره، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی
*** کارشناس ارشد مشاوره خانواده، دانشگاه تربیت معلم تهران
**** کارشناس ارشد تحقیقات آموزشی، دانشگاه تربیت معلم تهران
1. ایرونه گلدنبرگ و هربرت گلدنبرگ، خانواده درمانی، ترجمه حمیدرضا حسین شاهی براواتی و همکاران، ص143-141.
2. سالوادور مینوچین، خانواده و خانواده درمانی، ترجمه باقر ثنایی، ص243-241.
3. سالوادور مینوچین، فیشمن، فنون خانواده درمانی، ترجمه فرشاد بهاری، ص51-31
4. سالوادور مینوچین، خانواده و خانواده درمانی، 243-241.
5. تبریزی و همکاران، فرهنگ توصیفی خانواده و خانواده درمانی، ص39.
6. ایرونه گلدنبرگ و هربرت گلدنبرگ، همان.
7. جیمز پروچاسکا و همکاران، نظریه های روان درمانی، ترجمه سید محمدی، ص 462-452.
8. سالوادور مینوچین، همان.
9. مایکل نیکولز و ریچارد نیکولز، خانواده درمانی، ترجمه محسن دهقانی و همکاران، ص 24-242.
10. ایرونه گلدنبرگ و هربرت گلدنبرگ، همان.
11. اشرف السادات موسوی، خانواده درمانی کاربردی با رویکرد سیستمی، ص131-101.
12. مایکل نیکولز و ریچارد نیکولز، همان.
13. Walsh, F, spirituality in Family Therapy, p. 5-20.
14. احسان بهرامی و همکاران، «ابعاد رابطه میان جهت گیری مذهبی و سلامت روانی و ارزیابی مقیاس جهت گیری مذهبی»، روان شناسی و علوم تربیتی، سال 34، شماره 2، ص63-41.
15. Walsh, F, spirituality in Family Therapy, p. 5-20.
16. Bjarnason T, "parents, Religion , and perceived social coherence: A Dorkheimian Framework of Adolescent Anomie", Journal for the scientific study of Religion . V, 37, N 4, p. 742-754.
17. Walsh, F, spirituality in Family Therapy, p. 5-20
18. Smith, c. kim, p. Family Religious Involvement and the Quality of Family, Relationships for Early Adolescents. chapel Hill, NC: National study of Youth and Religion . p. 5-7.
19. Myers s, "religious Homogamy and Marital Quality: Historical and Generational patterns", Journal of Marriage and Family, V68, Issue2, p. 292-304.
20. Walsh, F, spirituality in Family Therapy, p. 5-20.
21. هومن، تحلیل داده های چند متغیری در پژوهش رفتاری، ص245-265.
22. هادی بهرامی احسان، سحر طهباز حسین زاده، «مقایسه آزاردیدگی، سلامت روانی، و جهت گیری مذهبی در دختران فراری و عادی شهر تهران»، روان شناسی و علوم تربیتی، ش37(1)، ص157-143.
23. احمدرضا کیانی، «بررسی رابطه ابعاد جهت گیری مذهبی و مرزهای ارتباطی خانواده های شهرستان نکا»، پایان نامه کارشناسی ارشد مشاوره، دانشگاه علامه طباطبایی، ص66-73.

منبع: نشریه روان شناسی و دین شماره 11

<   <<   11   12   13   14   15   >>   >